آشنایی با اسب نژاد کرد ایران

[RAMIN]

اسب نژاد كرد ايران بر طبق نوشته هاي جهانگردان و مورخين از هرودت گرفته تا معاصرين، به اقصي نقاط دنيا انتقال يافته و خون آن در شريانهاي اسبهاي دنيا جريان دارد. اسب كرد از اسبهاي تواناي ارزشمند و پرخون دنيا محسوب گرديده و مبدا و منشا آن ايران مي باشد.


گرچه در خيلي از منابع نامي از آن برده نشده است . معمولاً براي اسب كرد سه تيره مطرح مي گردد كه عبارتند از :

1- جاف 2- افشاري 3- سنجابي


1- تيره جاف : بيش ترين جمعيت را دارد و بيشتر به رنگ سياه و سفيد بوده و طايفه هاي نگهدارنده در طي زندگي خود اين دو رنگ را انتخاب و نگهداري نموده اند و در كردستان موجود است.

2- تيره افشاري : دومين جمعيت را دارا مي باشد و عمدتاً كهر و قره كهر مي باشند.


3- تيره سنجابي : عمدتاً كرنگ و نيله و به ندرت سمند مي باشند ودر منطقه كرمانشاه واسلام آباد وجود دارد.در تاريخچه تكامل اسب ايران پيدايش اسب كرد را مستقيماً به 500 سال قبل از ميلاد مسيح و به اسبهاي معروف نيسايي مرتبط مي دانند.اسب جاف معمولاً قره كهر مي باشد و به بلندي ، بين 150 تا 155 سانتي متر ، بدون برجستگي در استخوان بندي سر ، با گردن نيرومند و شانه ها و كپل تنومند.نمونه بارزي از اسب جاف بر روي سنگ مقبره زانتوس واقع در ليبي ( حدود 480 قبل از ميلاد ) نقشبندي شده و نمايشگر ميراث باستاني تيره جاف است.اما اكثر اسبهاي كرد به طور انتخابي با اسبهاي فارس و عرب كشش داده شده و از اين آميزش خون اسبهاي زيباتر و چابكتر حاصل شده كه
در حمل و نقل سريع مورد استفاده قرار مي گيرد .




نژاد كرد امروزي نه تنها از زيبائي خاص برخوردار است بلكه داراي استقامت بي نهايت مي باشد.اسبهاي نژاد كرد به خصوص در مسابقات چوگان موفق بوده اند و بسياري از اسبهاي كرد در مسابقات پرش و سواري استقامت افتخارات ارزنده كسب كرده اند.تاريخچه اسب كرد از مبدانخستين دوره ثبت شده تاريخ آغاز ميگردد و از روزگار شيرين باستان افسانه اي سرچشمه ميگيرد.اسم نيسائي را اجداد دودمان اسب كرد امروزي از جلگه هاي مهد پرورش خود به ارث بردند.شگفت انگيزترين نشانه اسب نيسائي سر آن بود . استخوانهاي پيشاني و بيني خيلي برجسته بودند . همچنين استخوانهاي برجسته فك بالا از هر دو طرف استخوانهاي بيني بيرون آمده است.در نتيجه استخوان بندي درشت پيشاني ، گوشهاي اسب عقب تر از حد معمول قرار گرفته بود و در پايان تصوير بي همتا و سرشار از توانائي و هوشياري اسب نيسائي را كامل مي كرد.

تحقيقات اخير پيرامون بقاياي جانوران باستاني در جريان عمليات حفاري صحت نقشهاي بازمانده اسب نيسائي را با مدارك طبيعي تائيد مي كند.اسبمادها يقيناً حيوان مهيبي بود و آشنائي با تاريخ آن حقيقت مهمتري را آشكار مي كند و
گواهي مي دهد كه پرورش و توليد اسب به طريق كشش انتخابي ابتدا در ايران باستان مرسوم شد.





طبيعت، يونجه زارهاي گسترده نصيب سرزمين ماد ( كرمانشاهان امروز ) كرده بود ، غني از سنگ آهك كوهزارهاي ژورا ، يونجه زارهاي پهناور ماد عامل مهمي در پيشرفت پرورش و توليد نژاد اسبهاي نيسائي بود .
پرشكوه ترين نقش بازمانده از اسب نيسائي در تخت جمشيد در معرض نمايش است. در اين تصوير جثه اسب نيسائي در خدمت پادشاهان بزرگ ايران مهيب به نظر مي آيد.در نقشهاي ديگر، اسب نيسائي ، با سر بزرگ و سنگين و گردني آراسته ، با يال پر پشت و همه اعضاء بدن اسب به تنه اي سنگين و در عين حال كشيده ، استوار بر روي پاهاي كوتاه ، در وهله اول موجودي مسخره آميز به نظر مي رسد ، ولي با بررسي عميق تر ، با وجود درشتي خارق العاده سر اسب ، تمثالي از نجابت بر روي صفحه سنگ آشكار مي شود ، سرشار از عظمت و نيروي بي نظير نژاد نيسائي ، يونانيان قديم تنومندي اسب نيسائي را تحسين مي كردند و از پاهائي كه زمين را لرزانده بود سخن مي گفتند .


ايران باستان مركز پر رونق پرورش و توليد اسب در طول دوره اي بيش از 2000 سال بود.بعد از فتح ايران توسط اعراب نژاد اسب نيسائي رو به زوال گذارد و رفته رفته اسب نيسائي به كلي ناپديد شد و ميدان بازشد براي اسبي بلندتر و سبكتر كه ژان شاردن در قرن 18 ميلادي از آن به عنوان « زيباترين اسب شرق » ياد كرد ( مسافرت در ايران ).معلوم نيست نابودي اسب بزرگ ايران باستان ناشي از روش افراطي در تغذيه اسب بود يا به علت تبعيد اسبهاي قابل كشش و يا درنتيجه كشتار اسبها توسط قشونهاي متجاوز دشمن . امروزه گاه و بيگاه نمونه اي از اسب اصيل نيسائي ظهور مي كند و ليكن اين اتفاق نادر است.از ميان تيره هاي گوناگون اسب كرد كه هنوز در وادي پر بركت كوهستان زاگرس پرورش داده مي شود تيره جاف در كثرت و شهرت پيشتاز است .اسب كرد فوق العاده قانع و كم خوراك و در زمستان هاي سخت نواحي كوهستاني كردستان كه هيچ وسيله نقليه اي قادر به حركت و عبور نيست عامل انتقال امداد و بيماران از روستائي به روستاي ديگر يا به مركز پخش است و دليل ماندگاري را مي توان همين مقاومت بي مانند در كوهستان دانست.اسب كرد از قديم الايام نماد فرهنگي ، تاريخي مردم كرد بوده و داشتن آن
همواره براي خانواده ها مايه مباهات و فخر بوده است.




پراكنش اسب كرد

عمدتاً اين نژاد در منطقه كرمانشاه و مناطق اطراف آن و استانهاي آذربايجان غربي و قسمتي از زنجان ( سلطانيه ) ، لرستان و كردستان و اصفهان پراكنده مي باشند .
اين نژاد به كشورهاي همجوار ( عراق ، تركيه و قسمتي از جمهوري آذربايجان ) انتقال يافته و جمعيت مناسبي را تشكيل داده است.


خصوصيات ریخت شناسیپيشاني = معمولاً مشابه اسب عرب است ولي در اسبهاي كرد معمولاً پيشاني همراه با برجستگي است.گوشها = اندكي عقب .
سر = سنگين .
چشم ها = عميق و خشمگين .
استخوان بيني = دراز .
فاصله دو استخوان فك در ناحيه حلق زياد .
گردن = قوي ، سينه از جلو به حد قابل توجه عضلاني .
دست و پا كوتاه و بسيار محكم با اندك مو در ناحيه شاخ مو .
بدن = عضلاني و جمع .
بسيارباهوش ، مطيع ، صبور .

مطالعه سيتوژنتيكي اسب نژاد كرد


اسب نژاد كرد يكي از نژادهاي اصيل و بومي ايران است كه اسبي پر نفس و پر استقامت بوده و در مقابل سرما و گرما ، مقاومت مناسبي دارد.بر طبق نوشته هاي قديمي جهانگردان و مورخين از هرودت گرفته تا تحقيقات معاصر پراكندگي اسب كرد در اقصي نقاط دنيا گزارش شده است.در بررسي حاضر براي تهيه گسترشهاي متافازي ، نمونه خون از تعداد 30 راس جنس هاي نر و ماده اسبهاي كرد تهيه شد.نمونه هاي خون جهت انجام كشت لنفوسيت با روش (Short term culture) به آزمايشگاه منتقل و سپس اقدام به رنگ آميزي ، بررسي ميكروسكوپي و عكسبرداري و تهيه كاريوتايپ از آنها گرديد.در بررسي معلوم شد كه مجموعه كروموزومي در نژاد كرد 64=n 2 است.كروموزومهاي غير جنسي ( اتوزمي ) شامل 8 جفت كروموزم متا سانتريك5 جفت كروموزم ساب متاسانتريك و 18 جفت كروموزم تلو سانتريك است.كروموزوم جنسي x ساب متاسانتريك و كروموزوم جنسي تلوسانتريك است.با استفاده از نواربندي G كاريو تايپ كروموزم ها انجام گرديد . با نواربندي C نواحي هتروكروماتين در محل هاي سانترومري كروموزم ها مشخص شد. نتايج حاصله نشان داد كه اسب نژاد كرد جزء گونه (Equus caballus) است.








وضعيت صدور شناسنامه

فعاليتهايي در مورد بررسي فنوتيپ و تعيين معيارهاي ظاهري اسب كرد توسط آقاي دكتر محمد تقي ابراهيم پور و انجمن ملي اسب ايران صورت پذيرفته است. اولين تحقيقات در مورد نژاد اسب كرد ايران ، توسط وي در سالهاي 1350 تا 1352 انجام پذيرفته است و انجام اين فعاليت منجر به ارائه اولين كتاب تبارنامه نژاد كرد گرديده است كه در اين كتاب مجموعاً 101 نريان و 51 ماديان ثبت گرديده است.لازم به ذكر است كه اسب نژاد كردي ايران فاقد تبارنامه بين المللي مي باشد و فقط داراي تبارنامه ملي مي باشد.بعد از گردآوري اولين كتاب تبارنامه اسب كرد در انجمن سلطنتي اسب ايران در سال هاي فوق فعاليت هاي دقيق تري نيز به جهت شناسائي هر چه دقيق تر نژاد كرد در ايران انجام پذيرفته است . در چندين سال اخير نيز معيارهايي بر مبناي خصوصيات ظاهري و فنوتيپي اسب كرد در انجمن ملي اسب ايران انجام پذيرفته است كه بر مبناي آن اسب هاي كرد را به گروه هاي 100% خالص و 75% خالص و 50% خالص تقسيم بندي نموده اند . اما در حال حاضر اين معيار فنوتيپي در مركز تبارنامه اسب كرد ايران استفاده نمي شود .لازم بذكر است تعداد258راس اسب طي ساليان گذشته بر اساس فنوتيپ توسط فدراسيون داغ كرد شدند.دو جلد تبارنامه كرد از سال 81 تا سال 83 توسط آقاي مهندس سهيل يوسف نيا تهيه گرديده ، مقدمه بسيار جالبي دارد كه لازم ديدم كه آن را بنويسم .

به نام خداوند اسب و سواراسب نژاد كرد در غرب ايران عليرغم تاريخ چند هزار ساله و حمايت تاريخ نويسان بزرگي چون هرودت متاسفانه در گمنامي و فراموشي غوطه ور است.نژاد كرد در زمان پيش از انقلاب توسط مسئولين آن زمان انجمن سلطنتي اسب شناسائي و كتاب انساب اين نژاد در سال 1350 – 1351 – 1352 نوشته شد. اما پس از انقلاب اسب كرد به دلايل خاصي به فراموشي سپرده شد تا اينكه در سال 1374 اكيپي از اداره سواركاري و پرورش اسب به منطقه اعزام و نسبت به شناسائي آن اقدام و داغ صورت گرفت.آنچه مسلم است داغ و صدور شناسنامه اسب نژاد كرد بر اساس ظاهر يا فنوتيپ و همفكري با اسبداران قديمي غرب كشور انجام شد كه شايد به ظاهر كافي باشد اما براي شناسايي يك نژاد فقط فنوتيپ كافي نيست بلكه به كارگيري از روشهاي كروموزمي و خوني و اسكلت شناسي ، شجره يابي ، بيومتري و غيره مي تواند در كنار روشهاي اصلاح نژادي تثبيت كننده يك نژاد و معرف آن در مجامع بين المللي باشد .اسب كرد به جوامع اسبي دنيا معرفي نشد و بسياري از كشورها هنوز از وجود اسبي به نام اسب كرد در غرب كشور ايران بي اطلاع هستند كه اميدوارم اين رسالت عظيم را مجامع اسبي كشور به دوش گرفته و اين نژاد را به علاقمندان اسب در دنيا معرفي نمايند.در غرب كشور بر خلاف خوزستان ، اسبداران از هر اسبي كه زيبا و خوش فرم و يا به عبارتي فنوتيپ خوبي داشته باشد در كشش يا جفت گيري با ماديانها اقدام مي نمايند ولي در خوزستان اگر اسبي زيباترين باشد ولي فاقد شجره نامه ، محال است كه با ماديانهاي خود اجازه جفتگيري دهند و تا زماني كه نسبت به شجره اسب اطلاع كافي تعيين حاصل ننمايند اقدام به كشش نمي كنند.همين روش باعث شده است كه اين حقير نتواند شجره اي از اسبهاي شناسائي شده جمع آوري نمايد ، گرچه به طور مختصر چندين شجره ارائه شده است ولي حداكثر تا دو نسل قبل را مي شناسند. در صورتيكه در خوزستان حداقل هفت نسل قبل را كامل مي دانند.مطالب ديگري كه بايد توضيح دهم ريشه در فرهنگ اسبداران غرب كشور دارد و آن اينكه همه اسبداران متاسفانه علاقمند به پرورش جنس نريان مي باشند حال آنكه براي ترقي و پيشرفت در اين نژاد بايد هرساله كره اي بهتر توليد كنيم كه نيازمند پرورش ماديان مي باشد كه بنده شاهد بودم كه در غرب كشور 5/4 اسبهاي موجود در اصطبل پرورش دهندگان بزرگ و قديمي جنسيت نريان داشتند، علاوه بر آن كارشناسان اداره كل سواركاري و پرورش اسب در شروع فعاليت خود در غرب كشور و در سال 1374 اقدام به شناسائي و صدور كارت سيلمي رايگان براي چند اسب خوب نمودند و توصيه كردند كه ماديانهاي منطقه بايكي اين اسب جفت گيري نمايند كه متاسفانه به دلايل تعصبات خاص اين فكر در عمل ميسر نشد.بهر حال اينجانب سعي نمودم كه با شناسائي و داغ اسبهاي نژاد كرد ( منظور فنوتيپي كه امروز به عنوان اسب كرد مورد نظر است ) در اصفهان ، كرمانشاه ، سنندج ، آذربايجانغربي و تهران و چاپ كتاب انساب كرد گامي در جهت معرفي نژاد كرد برداشته و انگيزه اي براي شروع كارهاي بعدي بهتر و عملي تر در اين نژاد ايراني مهيا نموده باشم.خلاصه اينكه اسبهايي كه دراين كتاب معرفي شدند ، شايد همه پتانسيل اسب نژاد كرد كشور نباشد و ليكن سعي شده است تا آنجا كه در توان اينجانب و امكانات معاونت فني مي بود نسبت به شناسائي اين نژاد در كل كشور اقدام و كتابي منتشرنمود.در حال حاضر با كمك شخصي استراليايي معاونت فني فدراسيون در حال نمونه گيري از مو ي اسبان كرد جهت تست والدين است تا در آينده بتواند كارهاي اصلاح نژادي ديگري انجام شود .



راهكارها


براي جلوگيري از انقراض اسبهاي كرد اين كارها انجام شده است ، خون گيري ازاسبهاي اصيل استان كردستان و استانهاي آذربايجانغربي و كرمانشاه به منظور تعيين ژنوتيپ آنها با استفاده از ماركرهاي ژنتيكي ، ايجاد پنج واحد نيمه صنعتي تكثير و پرورش اسب اصيل كرد در شهرهاي سقز ، ديواندره ، بيجار و سنندج.ايجاد يك واحد ايستگاه كشش اسب اصيل كردي در سنندج .ايجاد واحدهاي صنعتي تكثير و پرورش اسب اصيل كردي در شهرهاي سنندج .ايجاد واحدهاي صنعتي تكثير و پرورش اسب اصيل كردي در شهرستانهاي سنندج و سقز.
آمارگيري از جمعيت اسب استان ، صدور شناسنامه دامداري كوچك روستائي براي كليه صاحبان پرورش دهنده اسب اصيل كردي از اقدامات و فعاليتهاي امور دام براي احياي نژاد اسب اصيل كردي است .
- تاسيسات كانون باانجمن اسب كرد .
- برنامه ريزي مسابقات زيبايي ، كورس ، استقامت .
- تدوين كتاب انساب .


علائم مربوط به داغ اسب كرد


مثل اسبهاي تركمن مي باشد فقط استثنائات آنهابشرح زير است :
در نژاد كرد به جاي حرف T حرف K كه حرف اول كلمه كرد مي باشد علامتگذاري مي شود و تمام موارد ديگر مشابه اسب تركمن مي باشد در حال حاضر از ميكروچيپ جهت شناسايي نژاد استفاده مي شود.

راهكار و پيشنهادات


1- توجه بيشتر به امر اصلاح نژاداسب كرد
2- شناسائي دقيق نژاد كرد ، مشخص نمودن تعداد دقيق اسبهاي موجود و اصلاح نژاد آنها .
3- توجه به مطالب بنيادي و پايه اي در جهت بهبود امور پرورش اسب . ( از جمله مطالعات آناتوميكي ،فيزيولوژيكي و خون شناسي و خصوصاً ژنتيكي ) .
4-تاسيس انجمن اسب كرد
5-تدوين كتاب انساب


منبع:اختصاصی جهان اسب (دنیای اسب سابق)