اطلاعات مختلف در مورد مارها

[mohammad_h]

نقش مذهبی مار ها در دنیا :

مارها در گذشته به عنوان قدرتی ماورای طبیعت در مذهب رایج زمان نمودار شده و مورد پرستش بوده اند .
تقدیس و پرستش مار را " افیولاتری " می نامند ، برخی از پژوهندگان از بررسی آثار به دست آمده در مورد پرستش مار به این نتیجه رسیده اند که منشا این پرستش از خاور نزدیک بوده و از آنجا به سایر جاها رفته است . در حالی که برخی دیگر گذشته های دور و پرستش و احترام مار در آن رایج بوده و این سنت کم و بیش تاکنون باقی مانده است .
این احترام و پرستش به حدی است که گفته می شود معتقدین ، اغلی مار کبری را به عنوان نیکوکاری ، از معرکه گیر ها و درویشها می خرند و آن را آزاد می سازند .

مار در مذهب هندو مقدس شناخته شده است . هندو هایی که این جانور را مستقیما پرستش نمی کنند نیز ، از کشتن یا آزار آن خودداری می کنند . هندو مذهبان بنگال گویا هنوز " مانازا" را که مظهر ماری یر ضد مار های دیگر بوده مقدس می شمارند .

در ادبیات مذهبی مردمان هند " سشا " مار بزرگ هفت سر مراقب و سایبانی است برای خدای " ویشنو " .
پیکره " شیوا " خدای مخرب هندو ها را مار ها احاطه کرده اند و خود او هم حلقه ای از مار بر سر دارد . 'گفته می شود مردم محلی هنوز هم در روز عید شیوا ، تصویر مار را بر روی دیوار منازل خود می کشند .

معابر هندی که مار در آنها مورد پرستش است ، بیشتر در کنار چشمه های معدنی قرار دارند تا بدین وسیله قدرت شفابخشی این چشمه ها را به مار نسبت دهند .

در پالمیر چشمه مقدسی هست به نام " اوفه آ " ، محافظ این چشمه را یک مار ماده می دانند و معتقدند هنگامی که مار خشمگین شود ، مانع جریان آب می گردد . مار در یونان قدیم و روم باستان هم به عنوان موجودی مقدس مورد احترام و ستایش بوده است .

یونانیها اعتقاد داشته اند که قهرمانان افسانه ای سرزمین کهن ایشان قدرت خود را از این جانور کسب می کرده اند .
در ادبیات مذهبی یونان آمده است که چون هنگام جنگ بین کشور ایران و یونان ، مار معبد " اسکلپیوس" غذای خود را نخورد ، مردم یونان آن را نشانه ای از آن گرفتند که خدایان یونان در مقایل حمله ******ها آنها را حفظ نخواهند کرد و در نتیجه شهر ها را تخلیه کردند .

[mohammad_h]

مواد سازنده ی سم مار ها :
سم مار مایعی است روغنی شکل و بر حسب نوع مار به رنگ سفید تا زرد پررنگ ، شفاف یا کدر و اندکی اسیدی می باشد. سم مار مخلوطی است از مواد پیچیده پروتئینی با خواص سمی و آنزیمی و مواد غیر پروتئینی از قبیل انواع لیپید ها ، کربوهیدرات ها ، نمک های مختلف فلزی و شبه فلزی ، ریبوفلاوین و آب. سم ماده ایست سرشار از آنزیم . در حدود 26 نوع آنزیم در سم مارها وجود دارد. در حدود 90 تا 92 درصد از وزن خشک سم را مواد پروتئینی تشکیل می دهند ، که برخی از آنها روی دستگاه عصبی تاثیر می گذارند ، برخی تراوایی غشای یاخته را تغییر می دهند و بعضی دیگر موجب تخریب تار های ماهیچه ای می شوند.
همچنین سم مار حاوی مواد غیر پروتئینی می باشد شامل :
یون های مختلف فلزی ، چربیها ، کربوهیدرات ها و مواد رنگین ، چربی ها به صورت کلسترول و لسیتین ...
همچنین در سم چند نوع مار گالاکتوز و گلوکز تشخیص داده شده است.

[mohammad_h]

نوع گزش مارهای غیر سمی :


در محل گزش این نوع مار ها ، اثر چهار ردیف دندانی یکسان که به صورت دو قوس آرواره است دیده میشه.

نوع گزش مارهای سمی :
در مار های سمی ، چون دندان های سمی از سایر دندان ها بلند تر هستن ، معمولا در قوس بیرونی تنها اثر یک یا چند دندان به صورت حفره ای ، ( در طرفین اثر دندانی قوس میانی ) دیده میشه . در ضمن در گزش مار های سمی ، از محل این حفره های کوچک دندانی که جای تزریق کننده سم هستن ، خونابه خارج میشه .
در تکمیل بحث مون در رابطه با این سئوال ، بد نمی دونم در مورد نشانه های مسمومیت از روی علایم ظاهری بدن صحبتی بشه .
نشانه های مهم مسمومیت حاصل از مارگزیدگی بر حسب انواع مار ها ، به شرح زیر خلاصه میشن :

گزش افعی ها :
معمولا ادرارهای خونی یا هموگلوبینوری و بعد ، عدم انعقاد خون ...
در هموگلوبینوری ، رنگ پلاسمای بدن قرمز یا تیره میشه . در ضمن گزش همه ی انواع افعی باعث عدم انعقاد خون نمیشه.
گزش افعی ها غالبا همراه درد شدید و علائم خونریزی موضعی و ظهور دانه های قرمز و چسبندگی خون در یکی دو ساعت اول هست .

گزش گروه آلاپیده مثل مار کبری :
سستی و خواب آلودگی و فلج حلق از علائم مهم به شمار می ره . خون ریزی یا هموراژی و عدم انعقاد خون هم دیده میشه . این نشانه ها در کمتر از یک ساعت ظاهر میشه و به سرعت پیشرفت می کنه ، به نحوی که سستی و اختلال دستگاه تنفسی و احیانا شوک قلبی رو همراه دارن .

در مورد شرایط زیست محیطی مار ها ، ببینید نمیشه گفت مار ها متعلق به مناطق خاصی مثل کویر ها یا جنگل ها و ... هستن ، در واقع این خزنده در خیلی جاها یافت میشه ، اما در کل مارها به 14 تیره تقسیم میشن که دو تیره از اونها فقط به حالت سنگواره دیده شده اند . از تیره های موجود ، انواع یک تیره اختصاصا در آب دریاها زندگی می کنن و دارای ویژگی های ریخت شناسی خاص خودشون هستن که این باعث میشه از مارهای خشکی جدا بشن . 11 تیره هم در خشکی یا کناره رودخانه ها و داخل مرداب ها و یا مناطق خشک و کویری به سر می برن .
اما یه نکته یی که برای تشخیص این موضوع کمکمون می کنه اینه که مارها معمولا در روز و نور مستقیم ، بی حرکت و ساکت هستن ، چون مارها عموما قوه بینایی بسیار ضعیفی دارن و به همین دلیل از روش منحصر به فردی برای جهت یابی استفاده می کنن ( زبان ، که اگر شد بعدا در موردش صحبت می کنیم ) . دید چشم مارها شطرنجیه و به دلیل فقدان پلک ، چشم اونها با نور مغایرت داره . در ضمن مار ها فاقد گوش شنوایی هستن و بنابراین تحرک اونها در شب و در تاریکی بیشتره . اکثریت صید مارها هم در شب صورت می گیره .
در نتیجه میشه گفت در جاهایی که نور زیادی هست ، حضور مار ها هم کمتر دیده میشه .

[mohammad_h]

چرا گاهی اوقات مار ها غذا نمی خورند ؟

غذا نخوردن مار ها می تواند علت بیماری یا غیر از آن باشد . اگر شرایط محیط زیست جانور از قبیل دما ، درصد رطوبت و مقدار روشنایی از حد معمول لازم برای زندگی تغییر کند ، طبیعتا تغذیه مار مختل می شود ، بنابراین در مواردی که مار از خوردن امتناع می ورزد ، ابتدا باید عوامل محیطی را مورد بررسی قرار داد . دمای محیط نگهداری مار در روز بین 25 تا 30 درجه سانتیگراد است و در شب نباید از 20 درجه کمتر باشد.
مار ها از محیط پر جنب و جوش و پر سر و صدا گریزانند و به طور طبیعی خود را از معرض دید پنهان نگه می دارند . برای تعبیه محیط امن برای آنها می توان شیشه قفس را از کف تا ارتفاع 30 سانتیمتر با رنگ سیاه تیره کرد تا مار در پشت آن پناه گیرد . برخی از مارها در شب تغذیه می کنند و برخی در روز .
ضمنا مارها بر حسب نوع از غذایی ویژه ای پیروی می کنند . برخی تخم خوار هستند ، برخی از دیگر خزندگان یا جوندگان و برخی هم از غورباقه یا ماهی تغذیه می کنند. انواعی هم به علت کوچکی دهان و نوع اتصال استخوانی آن از کرم و حشرات استفاده می کنندکه باید در امر تغذیه مورد توجه قرار گیرد.
معمولا پس از مناسب شدن شرایط محیط زیست ، مار شروع به کار تغذیه می کند ولی اگر مدت غذا نخوردن طولانی باشد به طوری که مقدار زیادی از وزن و اب بدن را از دست بدهد ، خود جانور قادر به تغذیه نخواهد بود و باید به اجبار تغذیه شود .

[mohammad_h]

زیستگاه مارها:

مارها بجز در قطب جنوب تقریباً در سایر قسمت*های دنیا وجود دارند. اغلب مارها روی زمین یا زیر آن زندگی می*کنند اما برخی از انواع آنها هم وجود دارند که درختان یا آب را محل زندگی خود برمیگزینند. کنار رودخانه*ها و مردابها نیز از جمله مکانهای مورد علاقه برای زندگی این خزندگان است. گونه*های جالبی از مارها در آسیای جنوب شرقی مشاهده شده*است که توانایی پریدن نیز دارند و بسادگی از شاخه درختی به شاخه دیگر می*پرند.

[mohammad_h]

چرا زبان مارها چنگال*مانند است::

هزاران سال است که زبان چنگال*مانند مارها توجه مردم را به خود جلب کرده و به پیشنهاد فرضیه*های گوناگونی پیرامون آن انجامیده است. در بسیاری از فرهنگ*ها و آیین*ها، زبان چنگال*مانند نمادی از بدجنسی و فریبکاری است. ارسطو، نخستین پژوهشگری است که در مورد اهمیت کارکردی زبان چنگال*مانند مارها نظر داده است.

به نظر او، این ویژگی باعث دو برابر شدن لذت احساس چشایی می*شود. ۱۹ قرن پس از او، هودیرنا بیان کرد که زبان چنگال*مانند برای پاک کردن ذر ه*های خاک از سوراخ*های بینی به کار گرفته می*شود؛ زیرا مارها همیشه روی زمین می*خزند یا در سوراخ*ها و غارچه*های زیرزمینی پیش می*روند. نظریه**های دیگری نیز بیان شد. از جمله، مارها با چالاکی حشر ه*های کوچک را بین نوک*های زبان چنگال*مانندشان به دام می*اندازند. در آغاز قرن بیستم نیز برخی بر این باور بودند که زبان مار یک اندام لامسه است که جانور آن را برای ضربه زدن به زمین به کار می*گیرد (درست مانند کاری که یک نابینا با عصایش انجام می*دهد.)

از میان این خیال*پردازی*ها، نظر ارسطو به واقعیت نزدیک*تر است. امروزه ما می*دانیم که مارها از زبانشان برای دریافت پیام*های شیمیایی بهره می*گیرند. اما، بر خلاف نظر ارسطو، این اندام به احتمال زیاد در حس چشایی دخالتی ندارد.

در سال ۱۹۲۰، برومن نظریه*ای پیشنهاد کرد که به نظر می رسید از پختگی زیادی برخوردار است: هنگامی که مار زبانش را به درون دهانش می*کشد، نوک*های زبان چنگال*مانندش را درون دو سوراخ ریز در دو سوی سقف دهانش می*گذارد. از این راه، مواد شیمیایی محرکی که در اثر تماس نوک*های زبان با زمین یا چیزهای گوناگون، گردآوری شده است، از راه آن سوراخ*ها به اندام*های بویایی ویژه*ای به نام اندام*های جاکوبسون یا ومرونازال(VNO) می*رسند

. این اندام*ها در مارها، سوسمارها و بیش*تر پستاندارن به*خوبی توسعه پیدا کرده*اند. آن*ها دستگاه*های بویایی ثانویه هستند که به طور ویژه برای شناسایی فرومون*ها، یعنی مواد شیمیایی که جانور به عنوان پیغام برای دیگر جانوران هم گونه*اش می*فرستد، تکامل یافته*اند. اما در دهه*ی ۱۹۸۰ میلادی، شواهد آزمایشگاهی و مقایسه*ای، نظریه*ی برومن را با پرسش*های مهمی روبه*رو کردند
:
۱) تهیه*ی فیلم با کمک پرتوهای ایکس نشان داد که وقتی زبان به درون دهان کشیده می*شود، پیش از بسته شدن دهان، در غلاف ویژه*ی خود قرار می*گیرد. در حقیقت، نوک*های زبان به سوراخ*های VNO وارد نمی*شوند. در عوض، مولکول*های شیمیایی روی یک جفت برآمدگی بالشتک *مانند در کف دهان جای می*گیرند. بسته شدن دهان، این بالشتک*ها را به سوی سوراخ*های VNO می*راند و از این راه مولکول*های محرک به این اندام*ها راه می*یاب
ند.
۲) هر چند اندام*های VNO در بسیاری از خزندگان از جمله سوسمارها به*خوبی توسعه یافته*اند، اما شمار اندکی از آن*ها دارای زبان چنگال*مانند هستند. به* علاوه، در بیش*تر خزندگان زبان تنها مقدار اندکی شکافته شده است. روشن است که نوک*های این گونه زبان*ها نمی*توانند به سوراخ*های اندام*های VNO وارد شوند. با وجود این، چنین گونه*هایی به نحو کارآمدی مواد شیمیایی را در اختیار این اندام*ها می*گذارند
.
اگر زبان برای جایگیری در اندام*های VNO چنگال*مانند نشده است، چه نقشی را برای شکل چنگال*مانند آن می*توان در نظر گرفت ؟

در سال ۱۹۹۴، شوینگ پاسخ مستندی را برای این پرسش فراهم کرد. به نظر او زبان چنگال*مانند به مار توان درک محرک*های شیمیایی موجود در دو نقطه را به طور همزمان می*دهد. بدین خاطر مار می*تواند شیبی از مواد شیمیایی محرک را دنبال کند. به دست آوردن دو برداشت همزمان، توانایی مار را در دنبال کردن دقیق*تر مسیر فرمون*ها افزایش می*دهد. این توانایی در جست و جوی شکار و جفت از اهمیت زیادی برخوردار است. این درک شیمیایی فضایی، شبیه دیگر دستگاه*های درک فضایی است که بر اساس تحریک همزمان دو اندام حسی جدا از هم کار می*کنند. برای نمونه، فاصله*ی زمانی بین ورود صدا به یک گوش و به گوش دیگر و اختلاف شدت صداهای رسیده به دو گوش، توانایی تعیین دقیق جهت صدا را به ما می*دهد.

شواهد زیادی از نظریه*ی شوینگ پشتیبانی می*کنند
:
۱)مارها و سوسمارهایی که زبان آن*ها چنگال مانند است، با مهارت بسیار زیاد مسیرهای بودار را دنبال می*کنند، اما سوسمارهایی که زبان آن*ها تنها اندکی شکاف دارد، این مسسیرها را پیگیری نمی*کنند
.
۲) مارها و سوسمارهای با زبان چنگال*مانند، وقتی با مواد بودار روبه*رو می*شوند، نوک*های زبانشان را از هم دور می*کنند تا با این کار فاصله بین نقطه*های نمونه*برداری را افزایش دهند و شیب ماده*ی شیمیایی را بهتر درک کنند.
۳) بریدن بخش چنگال*مانند زبان باعث می *شود جانور نتواند مسیرهای بودار را دنبال کند. با وجود این، آزمایش*ها نشان می*دهند که در این حالت اندام*های VNO مواد شیمیایی را دریافت می*کنند و بروز پیام*های عصبی در آن*ها دیده است.

۴) اگر یکی از سوراخ*های VNO را ببندیم، جانور نمی*تواند مسیرهای بودار را دنبال کند و در عوض به سوی سوراخ بسته نشده گردش می*کند.

۵) بررسی دستگاه عصبی نشان می*دهد که هر یک از نوک*های زبان با یک هسته*ی عصبی در سوی دیگر مغز مرتبط است و دو هسته از راه دو نیمکره*ی مغز با هم در ارتباط هستند. این آرایش همانند وضعیت مرکزهای شنوایی در پستانداران و پرندگان است که اجازه تعیین موقعیت صدا را به آن*ها می*دهد
.
۶) در سوسمارها بین میزان چنگال بودن زبان و روش جست و جوی شکار رابطه معنی*داری وجود دارد. دسته*ای از سوسمارها در کمین شکار می*نشیند و نیازی به دنبال کردن آن ندارند. در حالی که گروه دیگر، با تکاپوی گسترده در محیط به شکار خود دست می*یابند. توانایی دنبال*کردن دقیق مسیری که به منبع غذا می*رسد، برای جانوری که بخش زیادی از انرژی*اش را در راه جست و جوی شکار هزینه می *کند، از اهمیت زیادی برخوردار است. زبان چنگال مانند در این گروه به خوبی توسعه یافته است.

در راسته*های دیگر نیز گیرنده*های شیمیایی دوتایی برای هدایت جانور به سوی شکار یا جفت تکامل یافته*اند. برای نمونه، شب*پره*های کولی نر (Porthetria dispar) دارای دو آنتن بزرگ، ظریف و حساس به مواد شیمیایی هستند که با کمک آن*ها جفت*شان را در مسافت*های بسیار دور هم شناسایی می*کنند. یک نوع سوسک حشره*خوار هم با کمک یک جفت آنتن قاشق *مانند که از دو سوی سرش بیرون زده*اند، مسیر فرمون*های مورچه*ها را دنبال و آن*ها را شکار می*کند.

منبع:بیابان ها و کویرهای ایران

[mohammad_h]

كلياتي درباره مارهاي ايران:

منطقه ها را كه از حيث آب و هوا , درجه حرارت , ميزان بارندگي , طول فصل ها , مقدار تابش خورشيد , نوعي گياهان و جانوران يكسان هستند , در اكولوژي به آن بيوم Biom مي گويند .
اما نبايد بيوم را با بيوسفر اشتباه كرد . مي دانيم كه سراسر پوشش بيروني كره زمين , كه در آن گياهان مي رويند و جانوران زندگي مي كنند , بيوسفر ناميده مي شود . بنابراين بيوسفر مجموع بيومهاي مختلفي است كه در روي زمين يافت مي شوند .
مارهائي كه در بخش وسيعي از ايران يافت مي شوند از گونه هاي بيابان زي
مي باشند . از بين اين گونه ها مي توان افعي يا گرزه مار , مار جعفري , مار شاخدار , كبرا , يله مار , تير مار , طلحه مار , آلوسر , افعي پلنگي , كور مار , مار شتري , مار درفشي و كوتوله مار را نام برد . البته بايد در نظر داشت كه در نواحي خشك و بياباني مجموعاً تعداد گونه ها خيلي محدود است . در حقيقت تنها پنج گونه از مارهاي سمي و 14 گونه از مارهاي غير سمي كه در ايران زاد و ولد مي كنند مختص اين گونه نواحي گرم و خشك هستند .
تحقيقات و مطالعات نشان مي دهد كه بيش از 21 گونه مار سمي و نيمه سمي و 35 گونه مار غير سمي و بيش از پنج گونه مار دريائي در ايران زاد و ولد مي كنند .

شناسائي مارهاي ايران

تعدادي از مارها به آساني از روي رنگ يا علامت مشخصي كه دارند شناخته مي شوند . مانند : مار شاخدار كه با زائده شاخي كه در روي چشمايش دارد يا افعي قفقازي كه حفره اي بين چشم و بيني دارد يا مار جعفري با رنگ قرمز و خطوط و نقوش سفيد رنگ و علامت صليبي شكل كه در ناحيه سر دارد , مشخص مي شوند . ولي براي تشخيص بيشتر انواع مارها بايد به نشاني هاي ويژه آنها در طبيعت توجه كرد .

[mohammad_h]

اطلاعات جالب در مورد مارها:

بزرگ*ترین مارها در دنیا متعلق به خانواده*ای هستند بنام اژدرماران (Boidae) که اژدرمار (بوآ) و افعی نیز از این خانواده هستند. طول برخی از این مارها از 0.6 متر تجاوز نمی*کند. اما تعدادی از انواع آنها هستند که طول آنها به بیش از 9 متر میرسد.

- مارهایی که در دریا زندگی می*کنند دارای آبشش نیستند و برای تنفس مجبور هستند که به سطح آب بیایند. اما با این حال توانایی آن را دارند که ساعتها زیر آب بدون آنکه روی سطح آب بیایند، بمانند. آنها توانایی آن را دارند که در این مدت از اکسیژن محلول در آب استفاده کنند.

- تاکنون حدود 2500 گونه مار شناسایی شده*است که از این میان فقط 20 درصد از آنها سمی هستند.

- یک مار بزرگ پیتون می*تواند یک موجود زنده به وزن 70 کیلوگرم را به راحتی ببلعد، اما هضم این لقمه ممکن است برای او بسیار دشوار باشد.

- مارها دارای حس بویایی بسیار قوی هستند و از آن برای جستجو و شکار استفاده می*کنند. علاوه بر این برخی از انواع مارها با تشخیص حرارت بدن طعمه، آن را ردیابی و شکار می*کنند.

- بسیاری از گونه*های مار از جمله مار کبری از طریق ارتعاشات هوا نمی*توانند چیزی بشنوند. برعکس آنها لرزش ناشی از حرکت یا صوت را از طریق بدن خود که روی زمین است احساس می*کنند.

- مارها توانای حرکت با سرعت بالا را ندارند. بیشترین سرعتی که برای حرکت مارها ثبت شده*است حدود 13 کیلومتر بر ساعت است.

- بیشترین طول عمری که برای یک مار مشاهده شده*است کمتر از 30 سال است که مربوط به نوع آناکوندا (Anaconda) و کفچه*مار سیاه است.

- سم مامبای سیاه (Black Mamba) باعت مختل شدن سریع اعصاب می*شود و از قویترین سموم شناخته شده مارها است. برای همین اغلب پادزهرهای سم مار را از آن می*سازند.

- مارها به دلیل کوچک بودن بخشی از مغزشان که وظیفه یادگیری را بعهده دارد هرگز توانایی یاد گیری ندارند.

- اغلب مارها حدود 200 دندان دارند که از آن برای نگهداری از طعمه خود استفاده می*کنند. آنها بهیچ وجه به کمک این دندانها نمی*توانند طعمه را بجوند چرا که این دندانها به سمت عقب متمایل هستند، اما با آنها گاز میگیرند.

[mohammad_h]

مارگزیدگی :

تخمین زده می شود که سالانه 5 میلیون مارگزیدگی در سراسر جهان اتفاق می افتد که مسؤل 000/125 مرگ در طول سال می باشد، مارگزیدگی خصوصاً در مناطق گرمسیری و نواحی که قطب کشاورزی است بوفور دیده می شود، زیرا در این مناطق تعداد زیادی مار در همزیستی با انسان بسر می برند.

برخلاف شهرت بدی که مارها در حمله به انسان دارند، باید دانست که اکثریت مارها بیش از آنچه شما از آنها می ترسید از شما می ترسند و فقط چند گونه مثل شاه کبری
(King Cobra) و (Black mambas که نوعی مار افریقایی است ) بدون اینکه تحریک شوند گاهی به سمت انسان حمله می کنند.
مارها جانورانی گوشتخوار و خونسرد هستند و در دمای 32-25 درجه در فعالترین حالت خود بسر می برند و در هوای سرد نمی توانند خود را فعال نگه دارند. غذای مارها، حشرات، پرندگان، پستانداران کوچک، سایر خزندگان و حتی سایر مارها می باشند. از حدود 3000 گونه مار در سطح جهان فقط 400 گونه آنها سمی بوده ولی فقط اینها برای انسان خطرناک نیستند چون بعضی از مارهای غیرسمی شکار خود را با پیچیدن به دور قفسه سینه جاندار و اعمال فشار و انقباض و شکستن قفسه سینه حیوان که باعث جلوگیری از تنفس جاندار و یا ایجاد ایست قلبی می شود، در دام می اندازند. بعضی از مارها هم پس از بدام انداختن شکار و بدندان گرفتن آنها، شکار را بطور کامل می بلعند. سم مار در حقیقت نوع تغییر یافته بزاق دهان مار است که از غدد بزاقی تغییر یافته برای این کار تولید می شود و از طریق دندانهای توخالی جلوی دهان مار به بدن جاندار تزریق می گردند. سم مار احتمالاً کمک به هضم شیمیائی بدن شکار نیز می کند.. در سم مار تعداد زیادی مواد شیمیایی وجود دارد که هر کدام به قسمتی از بدن جاندار آسیب می رساند و بطور خلاصه این مواد شیمیائی به 4 دسته تقسیم می شوند.

1- سموم سلولی (Cytotoxins ) : که باعث آسیب موضعی بافت در محل گزش می شوند.

2- سموم خونی ( Hemotoxins ) : باعث خونریزی داخلی می شوند.

3- سموم عصبی ( Neurotoxins ) : روی سیستم عصبی اثر می گذارند.

4- سموم قلبی (Cardiotoxins ) : مستقیماً قلب را تحت تأثیر قرار می دهند.

دو خانواده بزرگ مارها مسوؤل اکثر موارد مارگزیدگی می باشند.

1. خانواده الاپیده( Elapidae ) که شامل مار کبری (Cobra) و mambas (نوعی مار افریقایی) و مار مرجانی (snake Coral) می باشند.

2. خانواده کروتالیده( Crotalidae) که شامل انواع افعی ها مثل: مار زنگی(Rattle snake ) و افعی های سر خنجری (Lance-headed viper ) و غیره می باشند.

علائم و نشانه های بیمار مار گزیده:

گزش توسط مار می تواند از یک زخم سوراخ مانند کوچک و ساده تا بیماری تهدید کننده حیات و مرگ را باعث شود. همیشه باید این نکته را مد نظر داشت که علائم اولیه متعاقب گزش می توانند گمراه کننده باشند و گاهی قربانی در حالیکه علائم قابل توجه اولیه ندارد،ناگهان بطرف شوک و مشکلات تنفسی سوق پیدا می کند.

علائم مارگزیدگی را می توان به 5 دسته تقسیم کرد:

1. اثرات موضعی: گزش توسط افعی ها و بعضی مارهای خانواد کبری می تواند دردناک باشد که اکثراً با تورم شدید و ایجاد خونریزی های موضعی در ناحیه گزش همراه است. البته در مورد بعضی از مارهای کبری این اثر موضعی آنقدر شدید است که بافت اطراف محل گزش دچار مرگ و نابودی می شود.

2. خونریزی: خصوصاً افعی ها و بعضی از مارهای خانواده الاپیده می توانند باعث ایجاد خونریزی در اعضای داخلی مثل روده ها و حتی خونریزی مغزی شوند. گاهی خونریزی از محل گزش بوده و یا فرد از دهان و زخمهای قدیمی خود دچار خونریزی خودبخود می شود که اگر به این موضوع توجه نشود بیمار بطرف شوک و حتی مرگ می رود.

3. اثرات سیستم عصبی: خصوصاً مارهای گروه الاپیده و بعضی مارهای دریائی
می توانند مستقیماً روی سیستم عصبی اثر کنند. خصوصاً مارهای Cobra و mamba که از طریق عصبی باعث فلج عظلات تنفسی شده که اگر درمان نشود می تواند سریعاً کشنده باشد. علاوه بر آن مارها با اثر روی سیستم عصبی می تواند باعث مشکلات بینائی، اختلالات گفتاری و مشکلات حسی مثل حالت گز گز و مورمور( Numbness) شود.

4. مرگ عضلانی : سم بعضی از مارها مثل افعی راسل ( Russell’s viper ) ، مارهای دریائی و بعضی مارهای خانواده الاپیده استرالیائی می توانند مستقیماً باعث مرگ عضلات در چندین نقطه بدن شوند. قطعات مرده سلولی نیز می توانند وارد جریان خون شده و به کلیه رسیده و باعث مسدود شدن سیستم کلیوی شوند، که بعنوان صافی و تصفیه کننده خون عمل می کنند، که این خود
می تواند باعث نارسائی کلیوی شود.

5. اثر روی چشم : بعضی از مارها مثل مار کبری می توانند زهر خود را بطرف چشمان قربانی پرتاب کرده با پاشیده شدن سم روی چشم باعث درد و آسیب به این اندام حساس شوند.

منبع:بیابان ها و کویر های ایران

[mohammad_h]

درمان مارگزیدگی:

الف : اقدامات اولیه در محل حادثه یا منزل

1. پس از گزش توسط مار ، اولین اقدام جلوگیری از گزش ثانویه همان فرد یا گزش افراد دیگر است . بیاد داشته باشید که مارها می توانند تا چندین قربانی خود را پیاپی نیش بزنند ( تا زمانی که سم آنها به اتمام برسد) .

2. سعی کنید مار را شناسائی و یا حداقل خصوصیات کلی ظاهری آنرا بخاطر بسپارید که این کار می تواند در کمک به پزشک برای تشخیص نوع مار مفید باشد. البته این کار باید به شرطی انجام پذیرد که فرد در معرض گزش ثانویه قرار نگیرد.

3. سعی کنید قربانی را سریعاً به یک مرکز اورژانس پزشکی برسانید مگر اینکه کاملاً مطمئن هستید که مار غیرسمی بوده است.

4. مراقبتهای پزشکی و کمکهای اولیه را در حد توان برای قربانی انجام دهید این اقدامات شامل :

- هرگونه وسیله ای که می تواند باعث فشار روی اندام متورم گزیده شده شود مثل انگشتر، حلقه و ... باید بیرون آورده شود چون اگر تورم اندام پیشرونده باشد این وسائل باعث قطع جریان خون به منطقه گزیده شده می شوند.

- اگر شما در ناحیه دور افتاده بوده که انتقال قربانی به مرکز اورژانس بطول خواهد انجامید شما باید از یک آتل (Splint ) برای بی حرکت کردن اندام گزیده شده استفاده کنید ولی هرگاه که از آتل استفاده می کنید باید بخاطر داشته باشید که اگر ورم اندام خیلی شدید شود، آتل خودش بعنوان یک وسیله فشارنده عمل کرده می تواند باعث قطع جریان خون اندام شود، پس مکرراً انگشتان اندام مورد نظر، معاینه شود و از گرم بودن و رنگ صورتی آنها که نشانه های وجود جریان خون است اطمینان حاصل نمائید، ولی اگر اندام حالت گز گز و مورمور داشت و حالت دردناک پیدا کرد و بی رنگ شد یعنی جریان خون دچار اختلال شده است باید آتل سریعاً باز شود.



- اگر شما توسط یک آلاپید خطرناک گزیده شده و مشکلات موضعی زخم خیلی شدید نیست، می توانید از یک بی حرکت کننده فشاری (Pressure Immobilzer) استفاده کنید. این تکنیک که خصوصاً برای مارهای دریائی و الاپیدهای استرالیائی استفاده می شود، با پیچیدن یک باند بر روی محل گزش و قسمتهای بالاتر آن انجام می شود و سفتی این باند مثل بانداژی است که بدور مچ پای پیچ خورده استفاده می گردد. پس از انجام این کار عضو گزیده شده توسط یک آتل بی حرکت می شود.

این تکنیک می تواند از اثرات تهدید کننده حیات سم بر روی ارگانهای مختلف بدن کم کرده و یا آنرا به تأخیر بیندازد ولی ممکن است آسیب موضعی محل زخم را شدیدتر کند.

5. دو اصل کلی را دربرخورد با بیمار مارگزیده را بخاطر داشته باشید:

- اول اینکه بیمار مار گزیده باید هرچه سریعتر به مرکز اورژانس رسانده شود تا بتواند از سرم ضد مار (Antivenom Serum ) استفاده کند، زیرا این ترکیب می تواند حافظ جان فرد مارگزیده شود.

- اندام گزیده شده باید تا آنجا که ممکن است حرکت نداشته باشد از آن استفاده نشود تا جذب سم در اندام به تأخیر افتد.

· چه اقداماتی در برخورد با بیمار مارگزیده نباید انجام داد.

0. هرگز محل گزش را شکاف نداده و از مکنده نیز استفاده نکنید، زیرا هیچ کدام از این دو کار ( گرچه قبلاً توصیه می شدند) اثر قابل توجهی بر خروج سم نداشته و فقط باعث افزایش آسیب موضعی محل زخم می شود.

1. هرگز از یخ استفاده نکنید زیرا یخ قادر به غیر فعال کردن سم مار نبوده و فقط می تواند باعث سرما زدگی عضو شود.

2. هرگز از الکل و ات الکلی در بیمار مار گزیده نباید استفاده کرد، گر چه الکل درد را کاهش می دهد ولی بخاطر اثر گشاد کنندگی عروق باعث افزایش جذب سم از محل گزش می شود.

3. هرگز از باندهائی که محکم و بسیار سفت(تورنیکه)در بالای زخم بسته می شود استفاده نکنید، زیرا اولاً سود ثابت شده ای ندارد و ثانیاً می توانند باعث افزایش آسیب موضعی به اندام شده و به قیمت از دست دادن اندام بیمار تمام شود.

منبع:بیابان ها و کویرهای ایران