آبستني و زايمان شتر





شتر ماده در مقایسه با سایر حیوانات اهلی دارای طولانی ترین دوره آبستنی است دوره آبستنی شتر یک کوهانه در نواحی گرم معمولاً یکسال ذکر می گردد و گفته می شود که این مدت بین 345 تا 395 روز تفاوت

می نماید و به طور متوسط 365 روز است


آبستنی شتر:

شتر ماده در مقایسه با سایر حیوانات اهلی دارای طولانی ترین دوره آبستنی است دوره آبستنی شتر یک کوهانه در نواحی گرم معمولاً یکسال ذکر می گردد و گفته می شود که این مدت بین 345 تا 395 روز تفاوت

می نماید و به طور متوسط 365 روز است ( بعاج 1990).

آبستنی رابطه مستقیمی با تغذیه خوب و کافی و روش های نگهداری صحیح و مناسب دارد و طبق نظر Terentjer 1963 می توان هر سه سال و طبق نظر Matharu (1967) هر دو سال و نیم یکبار دو بچه شتر گرفت.

از شتر می توان تا سن بیست سالگی نیز بچه گرفت ( Singh 1969 ). تخمک گذاری در اثنای جفت گیری صورت می گیردو محل استقرار جنین در 24/99% از تعداد 887 نفر شتر حامله مورد آزمایش در شیپور چپ رحم بوده است. دو قلو یا سه قلوزائی در آنها بندرت پیش می آید. بطوری که آمار جمع آوری شده توسط Shalash (1965) نشان می دهد امکان دوقلو یا سه قلوزائی در شترها 26% است. اما در عوض حدود

45/12% امکان تولید 2 یا 3 جنین وجود داشته است که در اوایل دوره جنینی از بین می روند. علاوه بر روش های نگاهداری و تغذیه ، بیماری ها نیز نقش مهمی را در باروری بازی می کنند. Shalash 1965 در معاینه

1701 عدد رحم شترها ، 20% مورد غیرطبیعی مشاهده نمود. اما در اکثر شترها با رحم غیرطبیعی باروری صورت گرفته است . شتر ماده آبستن معمولاً دو هفته بعد از عمل جفت گیری چنانچه شتر نری برای

جفت گیری به آن نزدیک شود دم خود را بالا می گیرد و فرار می کند و شترداران با مشاهده این حالت باید شترهای آبستن را از گله جدا کنند تا شتر نر در فصل جفت گیری بقیه ماده ها را بارور سازدو شترهای حامله نیز از آزار واذیت شترهای نر در امان باشند . ( Abdel Rahlm & Nazier 1992).

Musa 1969 در گزارش دیگری اظهار می دارد که میزان تخمک گذاری دوتایی 14% است ولی میزان دوقلوهایی که متولد می شوند فقط 4/0 % زایش هاست. جابجایی جنین از شاخ راست به چپ مکرر اتفاق می افتد ومیزان آن 7/37% ذکر شده است. وقتی هر دو تخمدان تخمک گذاری کنند جنین ها ابتدا در هر دو شاخ گسترش می یابد ولی جنین شاخ راست هنگامی که به طول 3 ـ2 سانتیمتری برسد می میرد. در دوقلوزائی

کوریون دو جنین بهم آمیختگی دارند ولی احتمالاً هم دهانی رگی الانتوئیک رخ نمی دهد ( مانند آنچه که در گاو هست) و هیچ گزارشی مبنی بر شتر فری مارتین Free – martin در تعداد کم دوقلوزائی وجود ندارد.

مسأله دیگر اینست که شکل جفت در شتر مانند مادیان و خوک بصورت منتشر و از نوع اپی تلئو کوریال است و کونیلدونی نیست.

مقدار مایع الانتوئیک به سرعت افزایش می یابد و از حدود 5/1 لیتر در 0 ـ 10 سانتی متری طول بدن جنین به تقریباً 6 ـ 5 لیتر در 20 ـ 11 سانتیمتر طول بدن جنین می رسد . این حجم نسبتاً ثابت باقی می ماند تا

اینکه طول بدن جنین به 100 ـ 90 سانتی متر برسد و سرانجام وقتی طول بدن جنین به 107 ـ 101 سانتیمتر برسد، حجم مایع الانتوئیک در حدود 5/8 لیتر خواهد بود .

مایع الانتوئیک مشابه ادرار بی رنگ است و گاهی اوقات محتوی هیپومانز Hippomanes زرد مایل به قهوه ای است . حجم آمنیون از 13 میلی لیتر در 0 ـ 10 سانتیمتر طول بدن جنین به یک لیتر ( حجم نهایی ) افزایش

می یاید. مایع آمنیونی معمولاً آبکی است ولی گاهی اوقات کدر با ذرات قهوه ای رنگ از مدفوع جنین و هیپومانز همراه است. درمرحله آبستنی که طول بدن جنین 41 سانتیمتر بود، Musa (1969) دو غشاء آمنیونی

را تشخیص داد که عبارت بودند از : یک آمنیون حقیقی که محتوی مایع آمنیونی بود ویک غشاء داخلی دیگر که خیلی به جنین نزدیک بود ووفقط در محل منافذ طبیعی بدن جنین روی اورا نمی پوشاند واین منافذ

بطور مستقیم به داخل محوطه آمنیونی حقیقی باز می شدند. از ماه ششم آبستنی به بعد، شیر شتر به تدریج کم شده وعاقبت متوقف می گردد .


تشخیص آبستنی :


برای تشخیص آبستنی روش های مختلف فراوانی وجود دارد و ما در اینجا به ذکر برخی از این روش ها، که در شتر ماده به کار رفته است می پردازیم. از روشهای متداول در تشخیص آبستنی شتر و شاید یکی از

بهترین روش ها ، روش ملامسه از طریق رکتوم است که این روش در شترهای دوکوهانه توسط Barmintsev (1976 ، 1978 ) بکار رفته است. روش ملامسه از طریق رکتوم در شتر شبیه گاو است ولی باید اصول زیر را

که ویژه شتر است همیشه به خاطر داشت :

1ـ جسم های زرد بزرگ فقط در طول آبستنی وجود دارند.

2ـ 99% آبستنی ها در شاخ چپ قرار دارد.

3ـ شاخ راست خالی به طور مادرزادی کوتاهتر از شاخ چپ است.

4ـ مقدار مایع جنینی در تمام مراحل کمتر از گاو است.

از مطالب بالا چنین بر می آید که وجود جسم زرد روی یک یا دو تخمدان علامت مطمئن و دلیل آشکاری بر وجود آبستنی است بهر حال احتمالاً جسم زرد می تواند بعد از یک جفت گیری که منجر به آبستنی نشود

تشکیل شود و نیز انتظار می رود در مواردی که جنین در مراحل اولیه می میرد جسم زرد باقی بماند ولی در هر دو مثال بالا بعید است که جسم زرد دوام داشته باشد .

جهت انجام ملامسه از طریق رکتوم، ابتدا اقدام به تثبیت حیوان به وضعیت نشسته نموده و دو اندام قدامی حیوان را در منطقه کارپ محکم به هم می بندیم و برای اطمینان طناب را پس از بستن به مفصل کارپ از

روی گردن حیوان امتداد داد و در آن سو به مفصل کارپ دیگر می بندیم . سپس از دستیار می خواهیم که سر حیوان را محکم گرفته و بصورت ثابت و به طرف پائین فشار دهد. و بهتر است که آزمایش توشه رکتال را

قبل از تغذیه دام انجام داد. سپس دستهارا شسته و دستکش را به دست نموده و آن را چرب می کنیم. آنگاه دست را وارد رکتوم نموده و اقدام به تخلیه مدفوع حیوان می نمائیم و باید فراموش نکنیم که وضعیت

آناتومیک شتر ماده اندکی با حیوانات دیگر تفاوت دارد. بدین معنی که گاهی اوقات اتفاق می افتد که بخشی از روده کلفت در فضای مابین راست روده و رحم قرار می گیرد و مانع از ملامسه رحم می گردد. به همین

جهت بهتر است به هنگام وارد کردن دست، اگر به بخشی از روده کلفت برخورد شد با احتیاط این بخش را به داخل محوطه بطنی رانده و سپس به سراغ رحم و اجزای آن برویم . در شترهای غیرآبستن ملامسه و

تشخیص محدوده استخوان لگن به راحتی امکان پذیر است و در آغاز باید کف استخوان لگن را لمس کرد تا بتوان رحم را که در آن مکان قرار دارد تشخیص داد . البته در شترهای ماده مسن، رحم به میزان کمی در

حفره بطنی امتداد دارد و در هنگام ملامسه ممکن است که شخص به رباط پهن رحمی چپ یاراست بر بخورد و در هنگام ملامسه رحم شاهد عکس العمل انقباضی رحم باشد. اما شاخ های رحم در هنگام ملامسه

دارای وضعیتی الاستیکی می باشند و معمولاً شاخ راست رحم بمقدار 4 ـ 3 سانتی متر از شاخ چپ کوتاهتر است .


در شترهای آبستنی به تدریج علایم آبستنی به شکل زیر ظاهر می شود :


ماه اول : یک جسم زرد حداقل روی تخمدان است و علایم آبستنی به صورت واضح مشاهده نمی شود. ولی به هرحال رحم شل بوده و درهنگام ملامسه شاخ حاوی جنین کمی پهن تر از شاخ خالی بنظر می رسد و

دارای برجستگی های خفیفی است و معمولاً تشخیص آبستنی در شترهای مسن قبل از گذشت 45 روز مشکل است و به هر حال باید توجه داشت که ملامسه خشن و غیر اصولی شتر آبستن در ماه اول ممکن

است که به سقط جنین حیوان منجر شود .

ماه دوم : حجم رحم افزایش می یابد ولی رحم هنوز داخل حفره لگنی است و در این دوره شاخ رحم آبستن متموج بوده و ضخامت آن دوبرابر شاخ رحم غیر آبستن می گردد و تخمدان در همان طرف شاخ حاوی جنین

به علت رشد جسم زرد بزرگ می شود و جسم زرد به شکل برجستگی ای با پستی بلندی های فراوان ظاهر شده و قابل لمس می گردد .

ماه سوم : رحم بشکل واضحی بزرگ و نرم احساس می شود و در ملامسه موج دار احساس می شود شاخ رحم حاوی جنین بصورت استوانه بزرگی احساس می شود که تا حفره بطنی ادامه یافته است در حالی

که شاخ رحم غیر آبستن کوچک مانده و بصورت زائده استوانه ای شکل قابل لمس است.

ماه چهارم : شاخ رحم دارای جنین از لبه لگن به داخل حفره بطنی بصورت بادکنکی گلابی شکل و به حجم سر انسان آویزان احساس می گردد. سرویکس ضخیم شده و در لبه لگن قابل لمس است. تخمدان طرف شاخ آبستن دور از دسترس است. در هیستولوژی بافت واژن ، تنها سلول های اپی تلیال دیده می شود .

ماه پنجم : رحم در حفره بطنی است حالت مواج رحم تاحدی قابل لمس است جنین گاهی اوقات قابل تشخیص است و بخشی از سرویکس نیز به داخل حفره بطنی کشیده شده است.

ماه ششم : رحم در حفره بطنی است و حدود رحم را به علت حجم بزرگ آن نمی توان تعیین کرد اگرچه سطح پشتی آن هنوز قابل لمس است . ضربان شریان رحمی نیز در این مرحله به بعد قابل لمس و مشخص

است .

ماه هفتم : رحم در حفره بطنی است و به تدریج سرویکس بطور کامل به داخل حفره رحمی کشیده می شود سر و دست های جنین را می توان تشخیص داد .

ماه هشتم : سر و گردن و دست های جنین را می توان لمس کرد.

ماه نهم : حرکات جنین محسوس می گردد و با دست به آرامی و به نرمی می توان به صورت پاندولی حرکاتی به رحم داد و حرکت جنین را حس کرد. در این مرحله پستان های حیوان کمی بزرگ می شود .

ماه دهم : حرکات جنین محسوس و و ضعیت آن را می توان تعیین کرد پستان ها نیز بزرگتر شده است .

ماه یازدهم : پستان حیوان خوب رشد کرده اما شیر ندارد.

ماه دوازدهم : تقریباً جنین کامل شده است و تغییرات تشریحی مهم پیش از زایش به تدریج دیده می شود.

ماه سیزدهم : علایم طبیعی پیش از زایمان مانند شل شدن کامل رباط سارکوم ـ سیاتیک دیده می شود . در شتر ترشحات موکوسی ناشی از شکستن مهر سرویکس وجود ندارد.

البته همانطور که در آغاز بحث گفته شده راه های تشخیص آبستنی فراوان است. ولی اکثر این روش ها دارای ارزش کاربردی در شرایط صحرائی نمی باشد و برخی از این روش ها نیز مقرون به صرفه نیست.

تشخیص آبستنی شتر تاریخچه ای دیرینه دارد. و بعاج (1990) اظهار می دارد که در گذشته های دور، در سودان روش بسیار ساده ای جهت تشخیص آبستنی شتر به کار می رفته است و آن روش ، روش چشیدن ادرار شتر ماده بوده است و در میان قبایل بدوی افراد متخصصی بوده اند که دارای حس چشایی بسیار قوی بوده اند و کار آنان تشخیص آبستنی در شترهای ماده بوده است و این روش از لحاظ علمی روش منطقی بوده است زیرا همانطور که می دانیم میزان هرمون های مترشحه در ادرار شترها در دوران بارداری افزایش می یابد و این افزایش هرمون مزه و طعم خاصی به ادرار می دهد که این مزه برای افراد متخصص می تواند معیار تشخیص باشد .

از جمله تغییراتی که در دوران بارداری اتفاق می افتد همانا تغییر وزن مخصوص و PH مخاط سرویکس است که این تغییر حدود 6 هفته بعد از آبستنی رخ می دهد . در مرحله رشد فولیکولی وزن مخصوص معمولاً کمتر

از 009/1 و PH خنثی یا کمی اسیدی (7 < PH ) است ا زهفته ششم آبستنی وزن مخصوص از 009/1 به 014/1 و PH از 5/7 به 2/8 تغییر می کند .هرچند باتوجه به ملاحظات دقیق فوق الذکر می توان به تشخیص آبستنی رسید . اما به نظر می رسد که این روش تحت شرایط صحرائی عملی نیست .

درجه حرارت واژنی باتوجه به تغییرات طبیعی در شتر برای تشخیص آبستنی مشخص کننده نیست و گسترش های واژنی نیز نتایج مثبتی به دست نداده است .

تست کوبونی Cuboni روی یک سری از حیوانات کشتارشده انجام و دارای ارزش کمی است اما نتایج حداقل تا اواسط آبستنی قابل اعتماد نیست .

برخی تست های استروژن ادراری می تواند مشخص کننده باشد اما باید طول جنین 35 سانتی متر ( تقریباً 6 ماهگی ) باشد و البته دقت زیادتر هنگامیست که طول جنین 60 سانتی متر ( 7 ماهگی به بالا ) باشد.

روش های دیگر تشخیص آبستنی مانند استفاده از دستگاه اولتراسونیک است که استفاده از این روش از نیمه آبستنی به بعد از تهیگاه راست و یا از ناحیه مقعد قسمت بالای رحم موفقیت آمیز بوده است

روش دیگر تشخیص آبستنی تست از خارج و در طرف راست شکم و هم چنین مایه کردن پستان های دام است که این روش فقط در ماههای آخر آبستنی جواب می دهد و در شترهائی که برای اول بار آبستن می شوند بزرگ شدن شکم ممکن است بعنوان نشانه ای برای تشخیص آبستنی بکار رود ولی این روش هم از آنجائی که بزرگی شکم ممکن است به دلائل دیگری نیز اتفاق افتد چندان قابل اعتماد نمی باشد .

همانطور که در بالا گفته شد استفاده از روش اولتراسونیک روش جدیدی در این زمینه است و در سال های اخیر ( 1978 ) Schels & Mostafawi گزارش نموده اند که از کاربرد روش اولتراسونیک روی 15 نفر شتر در ایران نتایج خوبی بدست آورده اند و از تعداد 15 نفر شتر آزمایش شده آبستن تعداد دوازده نفر آنها بطور مثبت تشخیص داده شده است .

EL-CHANNAM و همکارانش (1974) در مصر اقدام به بررسی تشخیص آبستنی با تست کوبونی در میان شتران ماده آبستن نمودند.

یکی دیگر از راههای تشخیص آبستنی آزمایش بیولوژیکی توسط بچه موش ها می باشد. AZAB & MUSA 1976 در سودان اقدام به گرفتن 5/0 مل سرم از 40 نفر شتر حامله و 10 نفر شتر غیر حامله نموده و این سرم ها از طریق زیر جلدی به بچه موش های مؤنث تزریق نمودند و 48 ساعت پس از تزریق ، بچه موش را کشته و رحم و بلوغ فولیکول ها را مورد مطالعه قرار دارند و مشاهده کردندکه سرم حیوانات غیرحامله، هیچگونه تغییری درارگان های تناسلی موش ها ایجاد ننمود در حالیکه سرم حیوانات حامله باعث ایجاد تورم آشکاری در رحم بچه موش ها گردید.

EL-GHANNAM و همکارانش (1974) اظهار می دارند که در تست کوبونی بر روی نمونه های ادرار 43 نفر شتر در کشتارگاه قاهره صورت گرفت و واکنش مشکوک در نمونه هائی مشاهده شد که طول جنین آنها 26

سانتی متر بود ونتایج مثبت، سبز درخشان فلورسن در نمونه هائی مشاهده شد که طول جنین 26 ـ 55 سانتی متر بود و واکنش کاملاً مثبت درنمونه هائی مشاهده شد که طول جنین 60 ـ 120 سانتی متر بود.

BHARGAVA و همکارانش (9164) در هند اظهار می دارند که حاملگی باعث هیچگونه تغییراتی در نسبت پروتئین سرم نمی گردد. اما بعلت وجود جسم زرد در مواقع آبستنی اندازه گیری پروژسترون خون یا شیر نیز مؤثراست که البته باید تحقیقاتی بیشتری در این زمینه صورت گیرد.

برخی از محققین اظهار کرده اند که می توان شتر آبستن 20 ـ 15 روزه را تشخیص داد و آنها معتقدند که شتر آبستن اغلب دمش را بالا نگه می دارد و شاید دمش را بطرف راست بچرخاند. بخصوص وقتی توسط

شخصی ناحیه گردن حیوان گرفته شود، یا وقتی شتر نری به او نزدیک شود اما در حقیقت باید گفت که تمامی این مطالب پایه علمی نداشته و Musa & Abusineina )1978) اعلام کرده اند که دم بالا گرفتن در

شترهای غیر آبستن نیز دیده می شود.

برخی از محققین معتقدند قابل اعتماد ترین روش رادیو ایمونو (Radio – immuno) می باشد.


نگهدای شترهای آبستن :


شترهای ماده در دوران بارداری باید تحت مراقبت ویژه قرار گیرند در آغاز باید این شترها را از شترهای نر دور ساخت و در صورت امکان در جائی جداگانه نگهداری کرد و نباید شترهای آبستن را به انجام کارهای سنگین واداشت. بالاخص در مراحل اخیر بارداری باید به این مسأله عنایت کافی داشت و هرچند که شترهای آبستن از لحاظ شیردهی خشک می گردند ولی چنانچه خشک نگردیدند باید چندماه قبل از زایمان آنان را خشک کرد. تهیه غذای مناسب و کافی که منجر به نفخ و یا پرخوری نشود از مسائل مهم نگهداری شترهای آبستن است که بالاخص در قبل از زایمان حائز اهمیت است و همچنین در دوره آبستنی باید از دادن داروهای خطرناکی که موجب سقط جنین می شوند مانند کورتیکوستروئیدها، استروژن و غیره خودداری کرد. از جمله اینکه داروهای مسهل شدید نیز می توانند خطرناک باشند و همچنین باید شترهای ماده را از دشت های دارای پستی و بلندی و یا گودال های عمیق دور نگهداشت زیرا که سقوط شترهای حامله در این گودال ها می تواند باعث سقط جنین و یا عوارض ناخوشایند دیگری گردد .


زایمان :


پانزده روز قبل از زایمان پستان شتر پر از شیر می شود، قریب الوقوع بودن زایمان در شتر با شل شدن لیگمان ها و عضلات اعضای تناسلی آغاز می شوند که در نتیجه آن دو فرو رفتگی در دوطرف دم حیوان ظاهر می گردد و تورم فرج می توان نشانه خوبی برای نزدیک بودن زایمان باشد. دام حالت خستگی پیدا نموده و اطراف واژن خون جمع شده و متورم می شود. بنظر می رسد دردهای زایمان در حیوان شدت زیادی ندارد ولی بین سه الی پنج ساعت قبل از زایمان حیوان دچار بی تابی شده و مرتباً روی زمین می خوابد وبرمی خیزد و بطور کامل تغذیه نمی نماید .

زایمان شتر را می توان به سه مرحله دردهای زایمان، زایمان و مرحله خروج جفت تقسیم بندی کرد. اولین مرحله که مرحله دردهای زایمان است 48 ـ 24 ساعت طول می کشد و با بیقراری متناوب مشخص می شود .مرحله دوم که مرحله خروج جنین است در شتر یک کوهانه حدود 30 ـ 25 دقیقه و در شتر دوکوهانه حدود 4 دقیقه بطول می انجامد. دلیل این اختلاف ممکن است بزرگتر بودن بچه شتر دو کوهانه باشد. زایمان شتر در حالت نشسته و گاهی اوقات نیز در حالت ایستاده می باشد. میزان مایعات رحمی در موقع زایمان حدود نه لیتر می باشد و تقریباً 100% وضعیت جنین بصورت قدامی و طبیعی است. زور زدن هایی به فاصله 1 ـ ۵ دقیقه وجود دارد و کیسه الانتورکوریون قبل از اینکه به فرج برسد پاره می شود.

با زور زدن های بعدی یک دست و سپس دست دیگر همراه با سر ظاهر می شود و زورزدن های بعدی منجر به خروج کامل سر و تقریباً همزمان با آن بقیه بدن خارج می شود و بنظر می رسد که زایمان در شتر راحت تر از گاو و مادیان انجام می شود. چرا که بدن جنین بخوبی لغزنده است و بطور طبیعی تری خارج می شود و مادر لازم نیست زور اضافی بزند. هنگامی که جنین از مادر فاصله می گیرد یا زمانی که مادر خیلی زود بعد از زایمان بلند می شود بند ناف پاره می شود. شتر مادر بچه خود را بو می کند و با آن به نرمی وملاطفت رفتار می کند ولی مانند سایر نشخوارکنندگان آن را نمی لیسد وبدین جهت باید بچه شتر را خشکانیده و تا چند روز رویش را پوشانیده و او را به پستان های مادرش راهنمائی نمود ( Singh 1969 ) .

پس از زایمان جفت ممکن است که همراه با نوزاد ویا نیم تا یکساعت بعد از آن دفع شود و در طی آن مادر بیقراری متناوب نشان می دهد و ممکن است چندین بار بلند شود و بنشیند. جفت اندک اندک خارج می شود گاهی اوقات غشاهای جنینی ممکن است به طور کامل خیلی زود بعد از جنین خارج شود . آنها به وسیله مادر خورده نمی شوند . نوزاد نیزپس از تلاش های ناموفق بسیار بعد از نیم ساعت می تواند روی پای خود بایستد.

از آنجاکه ممکن است شتر ماده بهنگام زایمان از ترس و ناراحتی به اطراف بدود و صدمات جبران ناپذیری به جنین و یا بچه در حین تولد وارد آورد بدینجهت توصیه می گردد که او را بجائی محکم ببندند. شترها همانطور که گفته شد در حالت نشسته نوزاد خود را بدنیا می آورد ( Singh 1969 ) و بندرت به کمک انسان احتیاج دارند چون نوزاد اکثراً طبیعی ( با وضعیت سر بین دودست) بدنیا می آید. وزن نوزادان بین 25 تا 52 کیلوگرمبوده ومیانگین وزن آن ها 38 کیلوگرم می باشد.

شترهای تازه به دنیا آمده در سن دو یا سه ماهگی به سرعت اضافه وزن پیدا می کنند، این افزایش وزن بطور متوسط 25 ـ 20 کیلوگرم در ماه بوده و تا سن یک سالگی میزان اضافه وزن به 10 ـ 8 کیلوگرم در ماه می رسد. کاهش میزان افزایش وزن در سال های بعد نیز ادامه می یابد و در سن هشت سالگی شترها بوزن تقریباً ثابتی می رسند.درکشور لیبی پس از 12 هفته وزن بچه شترهای نر به 156 کیلوگرم و ماده ها به 112 کیلوگرم بطور متوسط می رسد، شترهای ماده در سال اول، دوم، سوم به ترتیب 310، 450، 530 کیلوگرم افزایش وزن پیدا می کنند وزن متوسط شترهای ماده بالغ 687 کیلوگرم می باشد، که از 916 ـ 560 کیلوگرم متغیر است. وزن متوسط شترهای نر بالغ 830 کیلوگرم می باشد.

وزن متوسط بچه شتر سه ماهه در روسیه، در شتر یک کوهانه 6/79 کیلوگرم ( در آغاز تولد 40 ـ 35 کیلوگرم ) شتر دو کوهانه 6/87 کیلوگرم و برای دورگه ها 104 کیلوگرم است. درسن 15 ماهگی شترهای یک کوهانه

310 کیلوگرم، دوکوهانه 390 کیلوگرم و دورگه ها 410 کیلوگرم وزن دارند. در سال دوم تقریباً حدود 170 کیلوگرم بوزن آنها افزوده می گردد. در 5/2 سالگی بطور متوسط وزن شتر به 2/477 کیلوگرم می رسد. افزایش وزن از این زمان به بعد تا سن 5/6 سالگی قابل ذکر نمی باشد ( Balagovescenskii 1964 ).






تغذیه و نگهداری بچه شتر :


فاصله زمانی بین تولد تا سه هفتگی سخت ترین زمان دوره نگاهداری بچه شتر محسوب می شود. آنها در این فاصله زمانی حساس بوده و بیشترین تلفات بچه شترها در این دوره است. بچه شترها در سن یک هفتگی تا حدودی قویتر شده و می توانند مادر خود را در مراتع دنبال کنند. طبق نظر Williamson و همکارانش (1959) علت ضعف بچه شتر در دوره فوق الذکر ممکن است بعلت مقدار شیر ناچیزی است که می خورد .

خوردن بیش از حد شیر باعث بهم خوردگی تعادل دستگاه گوارشی و اسهال و گاهی نیز مرگ آنها می گردد. بدین جهت اجباراً پستانک ها را با کیسه یا تور سیمی سبدی شکل می بندند تا بچه شتر نتواند هر زمان به پستانک دسترسی داشته باشد . معمولاً اول یک پستانک سپس دو پستانک و به مرور بقیه پستانک ها را در اختیار بچه شتر می گذارند به طوری که در نهایت بچه شتر در سن 8 تا 9 ماهگی تمامی پستانک ها را برای شیر خوردن در اختیار می گیرد.

در قزاقستان بچه شتر روزی سه بار و هر بار فقط از 2 پستانک می تواند شیر بخورد ( Heraskov 1966).

بچه شتر در سن 4 تا 5 هفتگی شروع به خوردن علف می نماید. برای از شیر گرفتن بچه شترها باید میزان شیر مصرفی روزانه آن ها را کم کرد . در مواقعی که وضع تغذیه رضایت بخش است بچه شترها را بعد از سن

9 ماهگی از شیر می گیرند. ولی زمانی که وضع علوفه چندان ایده ال نباشد بچه شترها تا سن 15 ماهگی از شیر مادر استفاده می کنند.

vatankhahvet.******.com/