بجنورد - ایرنا - پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم در بخش کویری استان خراسان شمالی، ظرفیتی استثنایی برای احیای یوز آسیایی در کشور است که نباید نادیده گرفته شود.






به گزارش ایرنا این پناهگاه که در 10 کیلومتری شرق شهرستان جاجرم قرار دارد، گستره ای 84 هزار و 435 هکتاری دارد که حدود 16 هزار هکتار پهنه آن دو سال پیش، به دلیل ازدیاد جمعیت آهو، به عنوان پارک ملی ضامن آهو تعیین شد.

پناهگاه میاندشت با پارک ملی گلستان 100 کیلومتر، با منطقه حفاظت شده قرخود در شهرستان مانه و سملقان 80 کیلومتر، با منطقه حفاظت شده خار توران شاهرود 75 کیلومتر و با منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین 30 کیلومتر فاصله دارد.

پناهگاه میاندشت ویژگی خاصی برای زندگی گونه های مختلف جانوری از جمله یوز آسیایی دارد که آن را به عنوان تنها زیستگاه دشتی یوز آسیایی در کشور معرفی می کند.

همچنین بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی در سال 1387، جمعیت یوزپلنگ در منطقه میاندشت جاجرم در سال 1384 شش تا 10 قلاده برآورد شد ولی جمعیت این جانور از سال 1386 دچار کاهش شد که به احتمال زیاد یکی از مهم ترین علل آن خشکسالی و کاهش جمعیت جوندگان و خرگوش در منطقه بوده است.

مطالعات مذکور مشخص می کند که عوامل محیطی غیرقابل پیش بینی در کوتاه ترین زمان تاثیر قابل ملاحظه ای بر جمعیت طعمه خوارانی که از مرکز محدوده پراکنش دور هستند، می گذارد.

این مطالعات و وجود چنین گزارش هایی از وضعیت یوز در پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم موجب شد تا در سال های اخیر 320 هکتار از مساحت این منطقه به امر تکثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی اختصاص داده شود.

در این طرح محدوده ای به وسعت 120 هکتار در منطقه دوشاخ واقع در ضلع شمال شرقی پناهگاه حیات وحش میاندشت برای این منظور جانمایی شد و در مرحله بعد نحوه و نوع حصارکشی محدوده مورد نظر مطالعه شد تا حصارکشی به نوعی انجام شود که در ادامه فعالیت طرح تکثیر با حداقل مشکل مواجه شود.

در ششم آذر سال 1387 نیز مرحله نخست اجرای پروژه سایت تکثیر و پرورش یوزپلنگ در منطقه پناهگاه حیات وحش میاندشت به اتمام رسید و یک قلاده یوزپلنگ نر جدا شده از طبیعت با حضور جمعی از مدیران سازمان حفاظت محیط زیست و نمایندگانی از دفتر عمران سازمان ملل متحد در این سایت رهاسازی شد.

اکنون مساحتی 125 هکتاری برای پرورش طعمه یوز در این منطقه فنس کشی شده است که 100 هکتار آن به منطقه زیست یوز ماده و بیش از 25 هکتار آن به منطقه زیست یوز نر اختصاص دارد.

طبق آخرین گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، در پناهگاه حیات وحش میاندشت زیست شش قلاده یوزپلنگ نادر و زیبا قطعی است و طعمه آن ها هم از آهو و خرگوش موجود در منطقه است.



*معرفی یوز آسیایی

این گونه جانوری دارای دو زیرگونه آسیایی و افریقایی است که در این بین زیرگونه آفریقایی در بسیاری از بخش های این قاره پراکندگی و وضعیت نسبتا بهتری دارد به طوری که حدود 9 تا 12 هزار یوز در افریقا باقی مانده است.

یوز زیرگونه آسیایی که روزگاری در بخش های وسیعی از خاورمیانه و هند پراکندگی داشت اکنون تنها محدود به جمعیت موجود در ایران شده که پراکندگی عمده آن مربوط به بخش مرکزی ایران در محدوده دشت های کویر و لوت و نواحی اطراف آن است.

امروز وضعیت یوزپلنگ آسیایی براساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت بحرانی و طبق قانون شکار و صید جزو گونه های در معرض خطر انقراض قلمداد می شود.

یوز آسیایی، این زیرگونه جانوری مهره دار از رده پستانداران، راسته گوشتخواران و یکی از نادرترین اعضای خانواده گربه سانان است که زمانی در اکثر مناطق دشتی غرب آسیا می زیسته ولی امروز با نام یوزپلنگ ایرانی در نیمه شرقی کشور با جمعیتی در حدود 70 تا 100 قلاده به بقای خود ادامه می دهد.

بدن این گربه سان بی همتا در چندین میلیون سال تکامل طوری شکل گرفته که به آن امکان حرکت با سرعتی برابر با 110 کیلومتر در ساعت را می دهد.

وجود اندام باریک، دست و پای لاغر و بلند، سینه فراخ و دارا بودن جمجمه ای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریع ترین جانور روی زمین بدل کرده است.

یوزها به آسانی از دیگر گربه سانان قابل تشخیص هستند و این امر تنها به علت وجود خال های گرد و سیاه و توپر و خط اشکی (نوار سیاه روی صورت که از گوشه داخلی چشم تا گوشه دهان امتداد دارد) نیست بلکه بدن باریک و کشیده، سر کوچک و گرد، پوزه کوتاه و گوش های کوچک و تا حدودی پهن نیز آنها را از دیگر گربه سانان متمایز می کند.

طعمه معمول یوزپلنگ را آهو، جبیر، خرگوش و پستانداران سمدار حداکثر تا وزن 40 کیلوگرم تشکیل می دهند.

یک یوز نر بالغ تنها هرچند روز، یکبار شکار می کند اما ماده های دارای توله تقریبا هر روز به شکار می پردازند و در حالی که سایر گربه سانان شکارچیان شب هستند یوزها عمدتا روز فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمه های خود می روند و ضریب موفقیت آنها در شکار حدود 50 درصد تخمین زده شده است.

میزان تغذیه روزانه یوزپلنگ به طور متوسط دو کیلوگرم است که به نظر غذای زیادی نیست.

طول عمر این گونه جانوری در طبیعت هفت سال گزارش شده اما گفته شده حداکثر تا 12 سال هم عمر می کنند که طول زندگی آنها در اسارت تا 16 سال هم گزارش شده است.

یوز ماده هر دو سال یکبار زادآوری دارد و به طور معمول دو تا چهار توله 250تا 300 گرمی می زاید که این توله ها 15 تا 17 ماه پس از تولد تحت مراقبت مادر قرار دارند.

یوز ماده به جز هنگام شکار، لحظه ای توله های خود را تنها نمی گذارد و در سه یا چهار ماهگی توله ها را از شیر گرفته و با طعمه شکار شده تغذیه می کند.

یوز نر که در سه سالگی به بلوغ می رسد در مراقبت از توله ها دخالتی ندارد و توله های یوز همیشه در حال بازی با یکدیگر بوده و مهارت های شکار را از مادر فرا می گیرند.



*وضعیت یوز آسیایی در میاندشت و تغذیه آن

کارشناس مسوول حیات وحش و آبزیان اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی درباره وضعیت یوزپلنگ آسیایی در منطقه پناهگاه حیات وحش میاندشت و تغذیه آن می گوید: یوزپلنگ آسیایی از غزال (آهو) و سایر جوندگان تغذیه می کند و در نتیجه خطری برای انسان و سایر دام های اهلی در منطقه ندارد.

بهروز جعفری افزود: همچنین وجود دام در مراتع نزدیک پناهگاه حیات وحش میاندشت باعث کاهش پوشش گیاهی منطقه و در نتیجه کمبود علوفه برای آهوان شده و زنجیره غذایی یوز را مورد مخاطره قرار می دهد که باید برای آن چاره اندیشی صورت گیرد.

وی گفت: با توجه به اینکه اکنون زیست یوز آسیایی به علت تعداد کم آن ها در حال انقراض است باید مورد حمایت و حفاظت بیشتر قرار گیرد تا نسل این جانور حفظ شود.

جعفری افزود: با توجه به حساسیت موضوع، پیشگیری از نابودی جمعیت این حیوان توسط سازمان حفاظت محیط زیست ضروری تشخیص داده شده و یک سایت برای پرورش و تکثیر یوزپلنگ آسیایی و طعمه های آن در پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم برای حفظ و تکثیر و مطالعه بیشتر بر روی این گونه با ارزش ایجاد و راه اندازی شده است.

وی گفت: با توجه به اینکه پناهگاه حیات وحش میاندشت تنها زیستگاه واقعی یوز کشور است، (یوز در مناطق تپه ماهوری و کوهستانی زندگی می کند) و میاندشت تنها منطقه ای است که دشتی بوده و یوزها هنوز در دشت به دنبال آهو هستند و از این رو حفظ و احیای چنین زیستگاهی از بالاترین اولویت برخوردار است.

جعفری افزود: قبل از آغاز عملیات ایجاد این سایت به منظور ارتقای دانش و اطلاعات اولیه طرح بررسی وضعیت زیستی یوزپلنگ در پناهگاه حیات وحش میاندشت توسط اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی و با تلاش کارشناسان انجمن یوزپلنگ ایرانی اجرا شد.

وی گفت: در این پروژه وضعیت بوم شناسی، محدوده پراکنش، غذایی، عوامل تهدید کننده یوز، نگرش مردم محلی نسبت به یوزپلنگ و گونه های مرتبط با یوز از قبیل آهو، قوچ، میش، خرگوش و غیره به عنوان طعمه و گرگ، گفتار، پلنگ و غیره به عنوان رقبای احتمالی یوزپلنگ در منطقه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.

وی ادامه داد: پس از انجام این کار تحقیقاتی، منطقه ای مناسب برای احداث سایت تکثیر در محدوده پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم در نظر گرفته شد که تمام شرایط زیستی یوزپلنگ را دارا است و این مهم با بررسی های لازم و بهره مند شدن از نظرات مدیران و کارشناسان با تجربه سازمان و کارشناسان استان صورت گرفته است.



*هدف گذاری طرح تکثیر یوزپلنگ آسیایی در میاندشت خوب ولی فرایند درستی ندارد

یک کارشناس حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این مورد به خبرنگار ایرنا گفت: هدف گذاری در طرح تکثیر یوزپلنگ آسیایی در میاندشت شهرستان جاجرم که از ظرفیت بالایی برای پرورش و جذب گردشگر دارد، بسیار خوب است ولی فرایند اجرای آن تاکنون درست نبوده است.

وی که خواست نامش در خبر ذکر نشود، افزود: متاسفانه برای اجرای طرح مزبور از ابتدا، سلیقه ای عمل شده و با این روند، کار تکثیر یوز آسیایی توجیهی برای سازمان ندارد.

وی رهاسازی این منبع ژنتیکی منحصر به فرد کشور در این خطه را، ظلم دانست و گفت: لازم است برای اجرای این طرح تامین امکانات سخت افزاری، نیروی محیطبانی، ایجاد بانک ژنتیکی، استفاده از تجربه دنیا در بعد فنی و کارشناسی و.. با لحاظ برنامه های کوتاه، میان و بلندمدت دیده شود.

به گفته وی باید شرایط برای حضور دو یوز نر و ماده در پایگاه پرورش طرح تکثیر یوزپلنگ آسیایی در میاندشت فراهم شود و با این شیوه که یک قلاده یوز نگهداری شود، طعمه یوز رها شود و... کار تکثیر و پرورش شدنی نیست.

وی افزود: باید اصل هدفگذاری و بحث تامین نیروی انسانی محیطبان مورد نیاز، فضای پرورش یوز و تامین طمعه به طور دقیق اجرا شود که متاسفانه تاکنون به تمامی این موارد به طور با برنامه توجه و عمل نشده است.

وی گفت: باید هدفگذاری کامل در اجرای طرح مزبور تعریف شود و از اهل فن و کارشناس و متخصص براساس داشته های فعلی در منطقه استفاده و کار عملیاتی شود.

این کارشناس حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، میاندشت جاجرم را یکی از جاذبه های خوب گردشگری طبیعی کشور برشمرد و افزود: این ظرفیت تنها در اختیار پنج استان خراسان شمالی، اصفهان، یزد، کرمان و سمنان است که خراسان شمالی از شرایط بسیار منحصر به فردی برخوردار است.



*میاندشت را می توان به بهترین محل تکثیر و پرورش یوز آسیایی تبدیل کرد

مدیرکل اسبق حفاظت محیط زیست خراسان شمالی و مجری طرح تکثیر و پرورش یوز آسیایی در میاندشت جاجرم نیز در این مورد به خبرنگار ایرنا گفت: منطقه حفاظت شده میاندشت جاجرم می نواند بهترین محل تکثیر یوزپلنگ آسیایی در کشور شود در صورتی که طرح تکثیر یوز در این منطقه اجرا شود.

محسن شهریاری افزود: وجود منطقه حفاظت شده میاندشت یکی از شاخصه های اصلی خراسان شمالی در حفاظت از گونه رو به انقراض یوزپلنگ آسیایی و جذب گردشگر محسوب می شود و نباید از کنار آن به آسانی گذشت.

وی گفت: به همین دلیل طرح ایجاد سایت تکثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی پیشنهاد و به اجرا درآمد ولی متاسفانه پنج ماهی است که یوزپلنگ نر (کوشکی) که دو تا سه سال در این سایت نگهداری می شد، به تهران انتقال یافته و این موجب نگرانی دوستداران حیات وحش منطقه شده است.

وی با تاکید بر لزوم اجرای طرح تکثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی در کشور، افزود: با توجه به این که زیستگاه اصلی این حیوان خراسان شمالی است و اگر به این طرح توجه ویژه شود، مشکل حفاظت از این گونه جانوری هم کاسته می شود.

وی گفت: اکنون یوزپلنگ نر (کوشکی) به تهران منتقل شده است و در دل شهر تهران، تکثیر آن صورت می گیرد. آیا تکثیر آن در شهر با اهداف سازمان حفاظت محیط زیست همخوانی دارد؟ در حالی که منطقه حفاظت شده میاندشت مستعد تکثیر و پرورش یوزآسیایی در دل طبیعت است.

وی که از منتقدان انتقال یوز نر (کوشکی) به شهر تهران برای تکثیر است، خواستار اجرای طرح تکثیر و پرورش یوز آسیایی در منطقه میاندشت شد.



*امکانات برای اجرای طرح تکثیر و پرورش یوز آسیایی در میاندشت جاجرم فراهم است

کارشناس مسوول حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی همچنین گفت: امکانات در پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم برای اجرای طرح تکثیر و پرورش یوزآسیایی فراهم است.

بهروز جعفری افزود: تاکنون در بخشی از پناهگاه حیات وحش میاندشت حدود 100 هکتار برای نگهداری یوز نر و حدود 20 هکتار برای یوز ماده و توله اش فنس کشی شده است.

معاون فنی سابق اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز پیش تر در خصوص اهمیت پناهگاه حیات وحش میاندشت و پرورش یوزپلنگ آسیایی به خبرنگار ایرنا گفته بود: براساس مطالعات صورت گرفته پناهگاه حیات وحش میاندشت از زیستگاه های مهم کشور برای گونه یوزپلنگ به شمار می رود.

محمد عرفانی افزوده بود: به همین دلیل با سرمایه گذاری که برای پروژه تکثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم صورت گرفته و اجرایی شدن آن می تواند نقش بسزایی در پرورش یوزپلنگ داشته باشد.

وی از سایت پرورش یوزپلنگ میاندشت به عنوان مجهزترین سایت کشور نام برد و گفت: از ویژگی های مهم این سایت این است که در محیط محصور آن یوز ماده می تواند طعمه گیری را به توله های خود یاد بدهد.

وی افزود: در سایت پرورش یوز در پناهگاه حیات وحش میاندشت 125 هکتار به بخش طعمه گیری یوز اختصاص دارد که این فضا برای یوز ماده فرصت را فراهم می کند تا یوز مادر آموزش طعمه گیری را بدون دغدغه در طبیعت آموزش دهد.

وی با اشاره به اینکه اکنون از برنامه پرورش یوز در سایت پناهگاه حیات وحش میاندشت عقب هستیم، افزود: اگر یوز ماده برای پرورش به این سایت فرستاده شود نقش موثر سایت در آتی مشخص خواهد شد.

همچنین کارشناسان گردشگری و حفاظت محیط زیست در خراسان شمالی معتقدند: با توجه به اینکه پناهگاه حیات وحش میاندشت از لحاظ توپوگرافی دارای وضعیت های بیابانی، نیمه بیابانی و کوهستانی و دارای گونه های با ارزش دیگری چون آهو، هوبره و غیره است، می توان با سرمایه گذاری برای افزایش جمعیت این گونه ها، ایجاد زیرساخت های گردشگری برای استفاده علاقه مندان داخلی و خارجی و ایجاد اشتغال مردم بومی منطقه به اقتصاد و جذب سرمایه های خارجی در این زمینه کمک کرد.

این عده یکی دیگر از خصوصیات پناهگاه حیات وحش میاندشت را امکان گشت و گذار در کل منطقه در یک ساعت دانستند که می تواند امتیاز بسیار خوبی برای تداوم انجام مطالعات در زمینه تکثیر و پرورش گونه های جانوری در این منطقه از جمله یوز باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز در مورد اجرای طرح تکثیر و پرورش یوزآسیایی در میاندشت این استان به ایرنا گفت: با توجه به این که این طرح در منطقه ای اجرا می شود که زیستگاه مهم یوز آسیایی محسوب می شود، این اداره کل رایزنی برای پیگیری احیای دوباره آن را در دستور کار خود دارد.

سیداصغر مطهری افزود: با انتقال یوز نر (کوشکی) به میاندشت، حمایت ها از اجرای طرح مزبور تقویت خواهد شد.

وی در خصوص وضعیت یوز نر (کوشکی) در تهران هم گفت: طبق گزارش های غیر رسمی که تاکنون دریافت شده، جفت گیری و تکثیر یوز نر (کوشکی) و یوز ماده (دلبر) موفقیت آمیز بوده است.

طبق گزارش حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، 51 گونه پستاندار از جمله یوز پلنگ آسیایی معادل 26.3درصد از 194 گونه پستاندار کشور است در این استان زیست می کنند. زیست یوز پلنگ آسیایی در استان خراسان شمالی در معرض بحرانی قرار دارد.

خراسان شمالی با دو میلیون و 800 هزار هکتار وسعت در شمالشرق کشور قرار دارد و 194 هزار هکتار گستره آن در قالب پارک و منطقه حفاظت شده زیر پوشش حفاظت محیط زیست قرار دارد


منبع:ایرنا