پناهگاه حیات وحش زریاب، بم



نام انگلیسی: Zaryab nature reserveنام فارسی : پناهگاه حیات وحش زریاب


پناهگاه حیات وحش زریاب واقع در دهبکری از توابع شهرستان بم در استان کرمان است که یکی از زیستگاه های خرس سیاه بلوچی است. در سال 1387 تصاویری از وجود خرس سیاه در منطقه دهبکری منتشر شد و امیدها را در این منطقه نسبت به احیا کردن نسل این گونه منحصر به فرد را زنده کرد . این در حالی بود که قبلا تصور کارشناسان حاکی از انقراض این گونه خاص در این منطقه بود و با توجه به اینکه مستنداتی دال بر وجود این حیوان در منطقه وجود نداشت نظریه انقراض آنها قوت گرفت .


اما با توجه به عکسها و فیلمهایی که از این منطقه گرفته شد سبب شد نام این خرسها از رده منقرض شده به در حال انقراض ارتقا یابد طی بررسی های بعدی آمار اینگونه منحصر به فرد بین 16 تا 20 قلاده اعلام شد. این منطقه در سال 1389 به پناهگاه حیات وحش ارتقا یافت. به دلیل این که خرس ها در منطقه ای به نام زریاب از توابع دهستان دهبکری شهرستان بم یافت شده بودند نام پناهگاه را زریاب نامیدند .


تاريخچه حفاظت


منطقه مذکور در فهرست مناطق تحت مدیریت استان کرمان نبوده است و لی با توجه به ارزش های منحصر به فرد زیستگاهی و وجود جانوران شاخص همچون خرس سیاه آسیایی توسط گشت های سیار شهرستان جیرفت، بم گشت و واحد نظارت و بازرسی اداره کل کنترل می گردد.



موقعيت جغرافيايي( عوارض و منابع فيزيكي، آدرس موقعيت جغرافيايي نسبت به شهر – روستا):
اين منطقه از N2856 تا N2915 عرض شمالي و E5749 تا E5754 طول شرقي از نصف النهارگرينويچ قرار گرفته است. این منطقه در 145 و 150 کیلومتری (جیرفت و بم) جنوب شرق مرکز استان و در 35 کیلومتری شمال شهرستان جیرفت و همچنین 50 کیلومتری غرب شهرستان بم واقع شده است.



وسعت منطقه

117324 هكتار



دامنه تغييرات ارتفاع از سطح دريا



حداكثر ارتفاع 2400 متر در حوالی بن شصت و حداقل ارتفاع1880متر در دره رزک مي باشد.



نوع اقليم

زریاب به واسطه قرار گیری در محدوده گویر لوت تا مناطق کوهستانی جبال بارز دارای اقلیم بسیار متفاوت می باشد. در نواحی دشتی و تپه ماهوری ناحیه شمالی دارای اقلیم گرم و خشک و بخش جنوبي به نواحي کوهستانی
بخش مرکزی و جنوبی دارای اقلیم سرد و خشک می باشد.



تشريح وضعيت طبيعي( شرح اجمالي سيماي منطقه):


در بخش شمال و شمال غرب بواسطه تحت تاثیر قرار گرفتن از شرایط اقلیمی منطقه کویر لوت دارای پوشش گیاهی ضعیف و عمدتاً از نوع علوفه ای می باشد. در این بخش شاهد حضور نواحی دشتی محدود شده در دره ها، تپه ماهورها وکوه های کم ارتفاع بوده و بالعکس در بخش مرکزی و جنوبی شرایط توپوگرافی و وجود منابع آبی فراوان بخصوص رودخانه های دائمی اقلیمی بسیار متفاوت و در نتیچه پوشش گیاهی منحصر به فرد را به وجود آورده است. همچنین وجود دره‌های عمیق وکوههای بلند و دور از دسترس و غارها و سوراخهای زیر زمینی بزرگ که از ریختن سنگها درست شده زیستگاه بسیار خوبی برای حیات وحش و بخصوص خرس سیاه ایجاد نموده است.

در خصوص زمین شناسی منطقه قابل ذکر است که 80 درصد رسوبات آن ترشیری تا نئوژن می باشند که شامل ریوسیت، ریوداسیت، جریانات لاوا، گرانیت، گرانودیوریت، پیروکلاستیک، بازالت و آندزیت می باشد. 20 درصد باقیمانده رسوبات مربوط به اواسط ائوسن است که شامل سنگ نمولیتی، سنگ آهک، رسوبات پیروکلاستیک، آندزیت، آندزیت بازالتی و نهشته های مسی می باشد. عمده شیب منطقه 14 تا 38 درصد بوده و در بخش های محدودی بیش از 38 درصد می باشد. همچنین در بخش کوچکی از شمال و جنوب منطقه شیب بین 0 تا 14 درصد رویت گردید. جهت منطقه عمدتاً جنوب غرب تا جنوب شرق بوده و در بخش های فوقانی شمال شرق تا شمال غرب است.


منابع بيولوژيكي( پوشش گياهي – حيات وحش):



الف) تيپ گياهي:
در بخش های جنگلی تیپ های گیاهی مانند ارس(Juniperus excelsa )، بنه(Pistacia atlantica)، بنه- بادامAmygdalus lycioide-Pistacia atlantica))، بنه- کیکم( Acer monspessulanum - Pistacia atlantica ) و جوامع مخلوط این تیپ ها وجود دارد. در بخش های شمالی در محدوده دشت ها و تپه ماهورها تیپ گیاهی عمدتاً درمنه- گون (Artemisia aucheri – Astragalus glaucacanthes) ثبت شده است.
ب) درصد پوشش گياهي:
55 درصد اراضي با تراكم تاج پوشش گياهي يكساله و چند ساله بين 25 تا 50 درصد، 30 درصد از منطقه داراي اراضي جنگلي با تراكم تاج پوشش بين 5 تا 25 درصد و 15 درصد از منطقه داراي اراضي جنگلي با تراكم تاج پوشش بين 25 تا 50 درصد می باشد.
گونه هاي گياهي منطقه:
کیکم (Acer monspessulanum) بادام کوهی، بادامک، گون‌ها، زرشک (Berberis integerrima)، داغداغان یا تاغوک (Celtis caucasica)، زالزالک (Cretegus pontica)، انجیر کوهی، گردو (Juglans regia)، توت سفید (Merus alba)، خرما، کسور، تمشک (Rubus caesius) و انگور وحشی (Vitis sivestris) ، از جمله بارزترین عناصر فلوری این منطقه‌اند( ساير اطلاعات در جدول شماره 1 ارائه شده است).


گونه هاي جانوري منطقه:

یکی از مهمترین گونه های جانوری منطقه خرس سیاه آسیایی( Ursus thibetanus gedrosianus) كه درآستانه انقراض ‍Critically Endangered نيز قرار داشته و بر اساس روش برآورد تطبیقی خوشه ای تعداد اين گونه با در نظر گرفتن حدود اطمینان 95 درصد بین 17 تا 31 قلاده تخمین زده می شود. در خصوص ساير پستانداران مي توان به كل و بز با 35 راس، قوچ و ميش با 60 راس اشاره نمود( ساير اطلاعات در جدول شماره2 ارائه شده است).



تعداد و نوع منابع آبي

منطقه دارای رودخانه هایی همچون گدری، رودخانه سقدر، جگاه، گدار زرد، دره تنگ دان، گوربیژن، سرتلگو، سجد بوده و فهرست چشمه های منطقه نيز در جدول شماره 3 ارائه شده است.



وجود آثار و ابنيه تاريخي- مذهبي-فرهنگي


عدم وجود موارد فوق الذكر در منطقه پيشنهادي



وجود آثار و پديده هاي طبيعي( آبشار-غار و ...)

الف) چشم اندازهاي منحصر به فرد:
ارتفاعات گور، آزاد کوه، باغ گلی، زریاب، تیتون، انارون، دیمند، چرخاب، لشکور، کرپا، پای توم، ماری بوجیل و لری، غار سنگ تركيده، دره زرد، رودخانه هاي جاري و دائمي و رویشگاه درختانی مانند بنه، بادام، کهکم، تنگس، ارچن، انگور وحشی، انجیر وحشی، انار وحشی و زالزالک از جمله چشم اندازهاي منطقه محسوب مي شود.



وضعيت جوامع محلي


الف) جمعيت مناطق مسكوني داخل:
در تعيين حدود منطقه سعي گرديد حداقل آبادي ها در داخل محدوده پيشنهادي قرار گيرد.
ب) روش عمده امرار معاش جوامع:
دامداري و باغداري
ج) ميزان درآمد ساليانه افراد محلي:
حدوداً هشتاد ميليون ريال
د) وضعيت وابستگي جوامع محلي به منابع موجود در منطقه:
به واسطه دامداري( در حدود 2000 راس)، افراد محلي وابستگي فراواني به عرصه هاي جنگلي منطقه دارند. مضافاً استفاده غير اصولي از عرصه نامبرده شده منجر به گاهش شديد بقاء و احياء جنگلهاي بسيار قديمي منطقه پيشنهادي زرياب شده است. همچنين باغات پراكنده در منطقه وجود دارد.
ه) وضعيت آگاهي جوامع محلي از مسايل زيست محيطي:
با توجه به حساسيت هاي به وجود آمده در خصوص حملات خرس سياه و اجراي برنامه هاي گشت و كنترل و همچنين مطالعات علمي مردم از دانش زيست محيط بخصوص در زمينه حيات وحش برخوردار مي باشند. عمده اهالي منطقه از ارتقاء سطح حفاظتي منطقه زرياب به واسطه تاثير گذاري در زندگي شان حمايت مي نمايند.



عوامل آسيب پذيري منطقه



از بین رفتن زیستگاههای جنگلی خرس سیاه ناشی از خشکسالی، گسترش اراضی کشاورزی به ویژه باغات و قطع درختان برای استفاده به عنوان سوخت و یا مصارف دیگر، چرای دام ها و فشار آنها بر زیستگاههای خرس به واسطه حضور دامداران، درختان منطقه فرصت احیاء مجدد خود را نداشته و عمده جنگل منطقه رو به پیری در حرکت می باشند. توسعه جاده‌ها، وجود تفنگ هاي غير مجاز در دست افراد محلي كه بي شك با حفاظت از منطقه مي توان گام موثری در احیاء زيستگاه و به تبع آن پوشش گیاهی و جانوري و حفظ اجتماعات سنتي براي نسل هاي آتي برداشت.



كمبودها و نيازها

الف) تعداد آبشخور مورد نياز:
با توجه به غناي منابع آبي منطقه حوزه جنوبي و مركزي نياز به ساخت آبشخوردر اين حوزه نمي باشد در بخش هاي شمالي نياز به مرمت چشمه هاي موجود مي باشد.
ب) تعداد پاسگاههاي مورد نياز( با تعيين محل بر روي نقشه):
شاخ چنار در مختصات 3208177-570060 R 40
تیتان در مختصات 3214531-582751 R 40
زارین در مختصات 3196652-577248 R 40
گورسفلی در مختصات 322668-569370 R 40
ج) تعداد وسايل نقليه مورد نياز:
ماشين كمك دار دو دستگاه
موتورسيكلت چهار دستگاه
د) تعداد نيروي جرايي مورد نياز:
12 نفر
ه) ساير نيازها:
بیسیم، اسلحه و سایر تجهیزات رفاهی به تعداد پاسگاههای پیشنهادی



ساير قابليت هاي منطقه


قرارگيري در حدفاصل شهرستانهاي بم و جيرفت كه داراي قدمت تاريخي فراوان بوده، بي شك در جلب گردشگران منطقه بسيار حائز اهميت مي باشد. جذب پژوهشگران علوم محيطي در ارتباط با فون و فلور منطقه، وجود جاده آسفالته و سهولت دسترسي به منطقه.


حد و حدود پيشنهادي


شمالاً در امتداد جاده خاكي گوربالا به سروستان با عبوراز آبادي باغ سيد كهينزي، در ميان دره بيدو به گوربالا
شرقاً در امتداد جاده خاكي دره رزك به طرف باغ گل، آبادي رزكف دره بادامي به آبادي بادامي و سپس منيژه باغ، دوكل طي جاده خاكي به گردو سر سفلي، دو جنگلي، كل آباد و زيارتگاه اميرالمومنين، تيتان، دره خومبروتك، پاكدار تا جاده آسفالته دهبكري – محمد آباد مسكون
جنوباً از آسفالت مجاور روستاي درودگوئيه و علي آباد سربند در امتداد رودخانه سقدر تا روستاي ساويدان و سپس در امتداد رودخانه سقدر به آبادي جگاه و رودخانه فصلي جگاه با جهت شمالي- جنوبي مرز جنوب غرب منطقه را تشكيل مي دهد.
غرباً از رودخانه فصلي جگاه به سمت مزرعه شاخ چنار، در امتداد جاده خاكي به مزرعه بن شصت، مزرعه تركو در امتداد رودخانه فصلي قصابرون به سرکور و در امتداد جاده خاكي به سمت رودخانه سقدر و از رودخانه سقدر به طرف روستاي ديوند و در امتداد رودخانه گوري از آبادي هاي كل مهرو، دره چنار به گور عليا ختم مي گردد.




















منبع:کویرها و بیابان های ایران


لینک:پناهگاه حیات وحش زریاب، بم