شناخت فیزیولوژیکی و آناتومیکی سنجابها (Sciurus)




سنجابها در مناطق وسیعی از زیستگاههای دنیا از جنگلهای استوایی تا بیابان های نیمه خشک یافت میگردند.


خصوصیات آناتومیکی و فیزیولوژیک

سنجابها دارای بدنی کشیده،دم بلند و پر مو ، دستهایی کوتاه و در عین حال پاهایی بلند میباشند
دستها دارای 4 انگشت و انگشت شست تحلیل رفته و پاها دارای 5 انگشت میباشند.این پاهای بلند جهت پایین آمدن از شاخه های درختان و پنجه ها همانند قلابی جهت جلوگیری از افتادن از روی شاخه ها به کار میایند.


آرایش دندانی در سنجاب به صورت زیر است :


الف- یک جفت دندان پیش در هر آرواره که به رنگ زرد متمایل به نارنجی است.
ب- عدم وجود دندانهای نیش .


ج- وجود دندانهای آسیای قوی و محکم .


دندانهای پیش همیشه در حال رشد میباشند ولیکن در اثر استفاده مکرر از این دندانها ، ساییده میگردند.اگر به هر دلیلی سنجاب برای مدتی عمل جویدن را انجام ندهد ، دندانهای پیش بیش از حد رشد نموده و مانع از بسته شدن کامل دهان میگردد .



سنجابها دارای دم بلند و پر مو میباشند، که از این دم برای چندین عملکرد مهم استفاده مینمایند :


جهت حفظ تعادل در هنگام بالا و پایین آمدن از درختان .


این دم همانند یک چتر نجات در پرشهای بلند استفاده میشود.
درهنگام خواب زمستانی همانند یک پتو برای گرم کردن بدن استفاده میشود .


جهت برقراری ارتباط با دیگر سنجابها استفاده میشود .




تشخیص نر و مادگی در این حیوان بسیار آسان است و کاملا دستگاه تناسلی نر از ماده قابل تشخیص است. بیضه ها در نرها در فصل جفتگیری بزرگ شده و در کیسه بیضه رشد میکنند و در بقیه فصول در داخل شکم میرود و غیر قابل رویت است
.

گروهی اعتقاد دارند که سنجابها کوررنگ هستند و عده ای دیگر بر این عقیده اند که آنها رنگهای سبز و قرمز را نمی بینند .



سنجابها با یکدیگر ارتباط صوتی برقرار میکنند، که در این هنگام صدایی شبیه صدای جیرجیرک از خود خارج مینمایند اما مهمترین وسیله ارتباطی انها دمشان میباشد، که در هنگام برافراشتن دم به دیگر سنجابها اعلام دور شدن از محیط را مینمایند .



سنجابها در هنگام پرش از دم خود به عنوان یک چتر نجات و در هنگام فرود به عنوان بالشتکی جهت فرود راحت تر استفاده مینمایند . پرش در این حیوان کوتاه بوده و در صورتی که از ارتفاع بلندی پرش نماید احتمال آسیب دیدگی و شکستگی پاها بسیار زیاد است .


سنجابها دارای توانای پرش درجا از روی زمین میباشند،به حدی که میتوانند 50-30 سانتیمتر از جای خود پرش نمایند که در این عمل دم نقش بسزایی دارد.


سنجابها دارای توانایی پرواز نمیباشند،اما گروهی از آنها به دلیل داشتن پوستی مابین بدن و بازوها توانایی سر خوردن روی هوا را دارا میباشند.این پوست در هنگام پرش باز شده و همانند یک بال به نظر میرسد،که به این گروه از سنجابها ، سنجابهای بالدار میگویند.



سنجابها دارای سرعت بسیار زیادی در هنگام دویدن هستند. میانگین سرعت در آنها 16-13 کیلومتر در ساعت است که به نسبت وزن و جثه حیوان در حد بسیار بالایی است .


جالب است بدانید پلیسی در ایالت ایلینویز امریکا سرعت سنجابی را که در حال دویدن از عرض بزرگراهی را بود با دستگاه سرعت سنج معادل 32 کیلومتر در ساعت ****ن زده است که این سرعت برای جثه سنجاب خارق العاده میباشد .

سنجابها دارای توانایی شنا کردن میباشند و از دم خود همانند پارویی جهت حرکت رو به جلو استفاده مینمایند،ولیکن سنجابها تا وقتی که مجبور به شنا نباشند ، شنا نخواهند کردچون ذاتا با اب میانه خوبی ندارند .

سنجابهای درختی جهت زندگی سوراخهایی بر روی تنه درختان به وجود می آورند و کف این سوراخها را با برگ درختان و خاشاک مفروش میکنند. اندازه این سوراخها به حدی است که دو سنجاب در آن جای میگیرند .


سنجابها دارای خواب زمستانی بوده و در محیط طبیعی در اواخر زمستان و اوایل بهار از خواب زمستانی بیدار شده و از سوراخ خود خارج میشوند. البته مدت خواب زمستانی بستگی به دما و شرایط محیطی دارد .

طول عمر سنجاب میتواند تا 20 سال باشد که این در صورتی است که عوامل محیطی و بیماریها
باعث مرگ آنها نگردد. به هر حال عمر متوسط سنجاب 6-5 سال در نظر گرفته میشود.


تغذیه سنجابها :


بهترین غذا برای سنجاب دانه های روغنی ، سبزیجات و میوه جات است در عین حال گروهی از سنجاب ها همه چیز خوار بوده و حتی می تواند از پیتزا و اسنکهای گوشتی استفاده نمایند.


گاهی سنجابها از تخم پرندگان نیز به عنوان غذا استفاده می کنند. به هر حال وقتی سنجاب غذاهای اصلی خود را جهت تغذیه پیدا نکند هر چیزی را که ممکن است خاصیت غذایی داشته باشد را به عنوان غذا مصرف مینماید .
لازم به ذکر است مصرف نمک در این حیوان به دلیل اینکه باعث مرگ زودرس میگردد ممنوع است .

تولید مثل :


زمان بلوغ جنسی در سنجاب 18-12 ماهگی است.طول دوره فحلی 14-12 روز و مدت زمان آبستنی 45-30 روز (است.(بسته به نژادهای مختلف متفاوت است .

سنجابها در هر سال معمولا یک تا دو زایمان به فاصله یک ماه از یکدیگر خواهند داشت ، که زمان آن اواخر زمستان و اوایل بهار است. اغلب سنجابها تا 4 نوزاد به دنیا می آورند که نوزادان بدون مو و با چشمان بسته به دنیا می آیند. وزن نوزادان درهنگام تولد حدود6-4 گرم میباشد. مادر تا هنگامی که نوزادان توانایی خروج از سوراخ را پیدا کنند به آنها شیر می دهد، که این زمان 10-8 هفته به طول می انجامد. نوزادان در حدود سن 30-25 روزگی چشم باز می کنند و در حدود سن 15 روزگی بدن آنها از مو پوشیده میگردد .




جایگاه و شرایط نگهداری سنجاب:


سنجابها جزء حیوانات وحشی بوده و به راحتی رام نمی گردند و به دلیل رشد دندان های پیش بصورت مداوم ، نگهداری این حیوان بصورت آزاد دردسرآفرین خواهد بود ، به حدی که سنجاب در این حالت آسیب جدی به لوازم منزل بخصوص وسایل چوبی خواهد زد .


بهترین روش برای نگهداری سنجاب قفسهای سیمی یا ویواریوم های شیشه ای است ، ویواریوم نسبت به قفس دارای ارجحییت می باشد .


بهتر است کف ویواریوم از پوشال و تراشه های چوب پوشیده گردد و در آن چند شاخه درخت جهت بالا و پایین پریدن حیوان قرارگیرد. این عمل علاوه بر سرگرم کردن سنجاب باعث کوتاه کردن دندان های پیش و ناخن های حیوان میگردد.


توجه داشته باشید پوشال های ویواریوم هر هفته تا دو هفته یکبار بصورت متناوب تعویض گردد.


دکتر مهرداد حلوائئ
متخصص فیزیولوژی جانوری و کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآی چین