امروزه با بالا رفتن علاقه مردم به طبیعت گردی و کوهنوردی، یافتن روشهایی که باعث انجام موفق و دور از سانحه این فعالیتها می گردد، امری قابل توجه می باشد. ناوبری (Navigation ) در این زمینه نقش بسیار مهمی را ایفا می کند، بطوریکه امروزه مباحث آن تبدیل به موضوع بسیار مورد توجه جوامع علاقمند به سیاحت و ماجراجویی در طبیعت گردیده است. طبیت پر رمز وراز و جذاب کشور ما ایران نیز دلیل بسیار خوبی برای وارد شدن به این موضوع می باشد و GPS یکی از وسایل مدرنیست که کمک شایانی در امر ناوبری می نماید.

در این مقاله قصد نداریم که به تکنولوژی GPS بپردازیم ، چراکه در مقالات متعدد راجع به آن صحبت شده است. آنچه در اینجا سعی خواهد شد که بیان شود، معرفی قابلیتها و کاربرد گیرنده GPS در کوه و دیگر جوانب طبیعت می باشد.


فواید GPS :

اگر از گیرنده GPS استفاده میشود، همیشه باید آمادۀ ناوبری بدون آن نیز بود ( همراه داشتن نقشه و قطب نما و...)؛ اما سؤال اینجاست که اگر بتوان بدون GPS هم ناوبری کرد، چرا یکی از آنها را داشته باشیم؟ پاسخ این است که GPS امر ناوبری را دقیق و مطمـئن می سازد. گیرنده GPS در تپه های ماسه ای ، بیابانها یا سایر فضاهای باز و پهناور که لندفرم های مشخصی ندارند، وسیله ای ضروری میباشد و مشکل برگشت را حل خواهد کرد؛ در کوهستان اگر هوا مساعد باشد شخص بجای مقایسه مداوم و وقت گیر نقشه با توپوگرافی، میتواند از مناظر اطراف لذت بیشتری ببرد، اما ارزش واقعی آن در کوهستان، در هوای نامساعد آشکار می گردد؛ زمانی که علایم زمینی به سبب وجود مه و بارش باران یا برف، مبهم و نا مشخص می شوند و شخص مجبور می شود برای باز شدن هوا توقف اجباری داشته باشد. در این گونه موارد GPS میتواند شخص را از انتظار در آورد.

قابل ذکر است که مه و ابر و بارش،تأثیری بر سیگنالهای GPS ندارند و تا زمانیکه گیرنده بتواند آسمان بالای سر خودرا بطوریکه حداقل با 3 ماهواره در ارتباط باشد، ببیند ، قابل استفاده خواهد بود. بنابراین این دستگاه برای غارها، جنگلهای انبوه، تنگه ها یا دره های باریک و مانند آنها ، قابل استفاده نیست.

معرفی قابلیتهای GPS :

گیرنده های GPS انواع مختلفی دارند، اما معمولاً علائم و اصطلاحات آنها شبیه هم است. بعنوان مثال، صفحات اصلی یک گیرنده GPS مدل eTrex Summit از کمپانی Garmin در شکل 1 قابل مشاهده است. در صفحهُ Sky View ، موقعیت ماهواره ها و قدرت سیگنالهای دریافتی از آنها را می توان دید. در صفحهُ Map ، موقعیت مکانی خود و نقاط مورد نظر و یا مسیر طی شده ( Track ) ، قابل مشاهده است. در صفحهُ Pointer ، جهت حرکت بهمراه سایر اطلاعات جغرافیایی بیان می شود. در صفحهُ Trip Computer ، سایر اطلاعات سفر مثل زمان و سرعت و... و در صفحهُ Elevation ، اطلاعات مربوط به ارتفاع و در صفحهُ Menu ، تنظیمات دستگاه و داده ها ، قابل بررسی می باشد.

شکل 1

تعریف واژه ها:

Waypoint: نقطه ایست شامل مختصات جغرافیایی مشخص که شخص آنرا علامت زده و می تواند به آن یک نام اختصاص دهد و برای مراجعه به آن از GPS استفاده کند.

Route : مسیری است تشکیل شده از چند waypoint که از بهم ارتباط دادن آنها بوجود می آید.

Track : مسیر طی شده توسط شخص (رد پا ) که بطور اتوماتیک توسط گیرندهُ GPS ثبت می شود.

Bearing : جهت حرکت را بین نقطهُ شروع و مقصد نشان می دهد.

1) عملکرد Go To : با استفاده از این عملکرد ، گیرنده شخص را به یک waypoint که قبلاً مشخص کرده است هدایت می کند. به این صورت که صفحه نمایش ، جهت صحیح حرکت به آن نقطه را نشان می دهد و اطلاعات دیگری که بیان می دارد که حرکت تا چه حد در مسیر صحیح صورت می گیرد(شکل2) . دنبال کردن صفحه نمایش راهنما بسیار آسان است زیرا کافیست در جهتی که اشاره می کند ، حرکت صورت گیرد. همچنین اطلاعات دیگر مانند فاصله تا مقصد و زمان رسیدن به آن و... قابل مشاهده است.
شکل 2


2) عملکرد Route : همانطور که گفته شد، Route تشکیل شده از چند waypoint است که بدنبال هم آمده اند. با انتخاب عملکرد Route برای ناوبری، شخص این امکان را می یابد که بعد از رسیدن به waypoint اول، بطور اتوماتیک به waypoint بعدی که قبلاَ در Route تعریف شده ، هدایت شود. بدین صورت می توان مسیرهایی که خط مستقیم نیستند و نقاطی دارند که لازم است تغییر جهت داده شود را بصورت Route تعریف کرد و با استفاده از GPS در آن مسیر حرکت نمود.
شکل 3


3) عملکرد Track back : از آنجا که دستگاه GPS می تواند مسیری را که طی کرده اید بصورت اتوماتیک ثبت کند(Auto Tracking ) ، برای استفاده از عملکرد Track back ، می توان از یک Track که قبلاَ ذخیره شده است استفاده نمود؛ بطوریکه میتوان دوباره آن مسیر طی شده را از مبداَ تا مقصد یا برعکس با کمک GPS طی نمود و دستگاه در این حالت ، شما را در مسیر قبلاً طی شده هدایت کرده و میزان انحراف از مسیر را مشخص می سازد.(شکل ۴ )
شکل 4شکل 5


ضمناً اگر دستگاه شما قادر باشد که نمودار ارتفاع را هم نمایش دهد( مانند eTrex Summit ) ، می توانید در صفحه Track Log مربوط به ارتفاع، مسیر طی شده را از لحاظ ارتفاع بررسی کنید(شکل5)

4) عملکرد Sight ‘N Go : با استفاده ازاین عملکرد، شخض می تواند که جهت حرکت مستیم به یک عارضه طبیعی ( مثل یک قله) را بصورت چشمی بوسیله GPS علامت گذاری کرده(شکل6) و با قفل شدن این گرا در GPS ، گیرنده شما را همیشه در آن جهت هدایت کرده و همزمان میزان انحراف شما را از مسیر مستقیم منتهی به آن نقطه ( Off Course ) بر روی صفحه Pointer ، نشان می دهد.(شکل7)

شکل 6شکل 7


قطب نما و ارتفاع سنج:

در اغلب گیرنده های معمولی GPS ،اطلاعات جهت حرکت و میزان ارتفاع، توسط سیگنالهای ماهواره بدست می آیند؛ بطوریکه برای داشتن اطلاعاتی مانند قطب نما، حتماً بایستی شخص حرکت کند ( حداقل چند متر) تا گیرنده بتواند جهت شمال و جنوب را بطور صحیح نشان دهد. اما گیرنده هایی هم هستند که مجهز به قطب نمای الکترونیکی مغناطیسی هستند و بدون نیاز به سیگنال ماهواره و حرکت کردن، جهت شمال و جنوب را نشان می دهند.

در مورد سنجش ارتفاع، گیرنده باید حداقل با 4 ماهواره در ارتباط باشد تا بتواند ارتفاع را محاسبه کند که البته معمولاً دقت آن کمتر از مختصات افقی می باشد؛ اما گیرنده هایی هم تولید شده اند که دارای سنسور ارتفاع سنج بارومتریک هستند و می توانند بدون نیاز به ماهواره هم ارتفاع را نشان داده و حتی با وارد کردن ارتفاع صحیح نقاطی که برای ما مشخص است، کالیبره شوند.

گیرنده GPS پیشنهادی مناسب کوه و طبیعت:

اگر تمایل داشتید که قابلیتهای فوق( قطب نمای مغناطیسی و ارتفاع سنج بارومتریک) در گیرنده GPS انتخابی شما وجود داشته باشد و قیمت دستگاه هم چندان بالا نباشد، مدل پیشنهادی نویسنده ، eTrex Summit از کمپانی Garmin (شکل8) می باشد که مزیت دیگر آن ثبت و نمایش نمودار ارتفاع می باشد که برای کوهنوردی ، جالب و کاربردی می باشد.

منبع:کویرها و بیابان های ایران