منطقه سیاهکوه که در مجاورت وسیع ترین عرصه های بیابانی کشور قرار گرفته از بکرترین پارکهای ملی کشور به شمار می رود و با وجود دهها گونه نادر جانوری و گیاهی از جمله ناشناخته ترین مناطق حیات وحش دنیاست. به گزارش خبرنگار مهر، به دنبال معرفی مناطق حفاظت شده و پناهگاههای حیات وحش استان یزد در خبرگزاری مهر به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری که البته مورد غفلت واقع شده است، در این گزارش پارک ملی سیاهکوه به عنوان تنها پارک ملی استان یزد و بکرترین پارک ملی کشور معرفی خواهد شد.
این منطقه نیز همچون سایر مناطق حفاظت شده یزد در گمنامی به سر می برد و در حالی که ویترینی از گونه های نادر جانوری و گیاهی است، ظرفیتی خفته در حیات وحش استان یزد و کشور به شمار می رود.منطقه سیاه کوه در مجاورت یکی از وسیع ترین عرصه های بیابانی کشور قرار گرفته است و اکوسیستم های متنوعی نظیر کویر، بیابان، استپ و نمکزار در این عرصه دیده می شوند.
بر همین اساس منطقه ای با وسعت ۲۰۰ هزار هکتار در مهرماه سال ۱۳۸۰ به عنوان منطقه حفاظت شده آگهی شد و پس از آن با توجه به ویژگی های شاخص بخش های غربی منطقه حفاظت شده سیاهکوه و قابلیتهای حفاظتی آن، پیگیری های لازم از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد انجام شد و ۸۰ هزار هکتار از اراضی غربی منطقه حفاظت شده سیاهکوه به پارک ملی ارتقا یافت.از آن زمان تاکنون تلاشهای بسیاری برای حفظ و بهبود وضعیت طبیعی و زیستی این عرصه انجام شد و می توان روند رو به رشدی را در سیمای طبیعی منطقه شاهد بود.پارک ملی سیاهکوه در محدوده بین استانهای یزد و اصفهان واقع شده و بخشهای جنوبی این منطقه از نظر تقسیمات کشوری در استان یزد و بخشهای شمالی آن در استان اصفهان قرار دارد.


با توجه به قرار گرفتن کویر سیاه کوه در حاشیه جنوبی منطقه حفاظت شده و پارک ملی سیاه کوه، دسترسی به پارک ملی سیاه کوه تنها از طریق منطقه حفاظت شده سیاه کوه امکانپذیر است.از این رو دو ورودی اصلی در شمال شرقی و جنوب شرقی منطقه حفاظت شده سیاهکوه که هر دو از جاده آسفالته اردکان – چوپانان منشعب می شود، به عنوان راههای دسترسی اصلی به منطقه محسوب می شوند که ورودی جنوب شرقی در کیلومتر ۴۰ جاده اردکان – چوپانان و ورودی شمال شرقی رد کیلومتر ۱۱۵ همین جاده قرار دارد.
در یک نگاه کلی می توان گفت که پارک ملی سیاه کوه هر سه واحد ژئومورفولوژیک کوهستان، دشت سرو پلایا را در خود جای داده است.




ارتفاعات منطقه به صورت تقریبا پیوسته در امتداد محور طولی منطقه گسترده شده است اما مرتفع ترین بخش عرصه با عنوان قله کافرکوه در نیمه جنوبی منطقه قرار دارد.بخش های دشتی پارک ملی سیاه کوه غالبا در مجاورت ارتفاعات موجود و در حاشیه شرقی و غربی منطقه قرار گرفته اند و علاوه بر آن در فواصل موجود بین ارتفاعات نیز دشتهای کم وسعتی با ضخامت کم خاک مشاهده می شود.پارک ملی سیاه کوه جزئی از تشکیلات فلات مرکزی ایران است و سازندهای سنگ شناسی این پارک از نظر سن، تمامی دورانهای زمین شناسی را شامل می شود.از قدیمی ترین تشکیلات منطقه می توان به تشکیلات پرکامبرین اشاره کرد و در مقابل جوانترین تشکیلات این عرصه را رسوبات کواترنری تشکیل می دهند.بخشهایی از حاشیه شمال کویر سیاه کوه نیز در پارک ملی سیاه کوه لحاظ شده است تا بر تنوع اکوسیستمی و به تبع آن بر سایر پارامترهای مربوط به تنوع زیستی غنا بخشد.متوسط بارندگی در سیاهکوه ۴۸ میلیمتر در سال برآورد شده استبر اساس تحلیل آمار ایستگاه های کلیماتولوژی اطراف پارک ملی، متوسط بارندگی سالانه منطقه ۴۸ میلیمتر برآورد شده است که حداکثر بارندگی در فصل زمستان و در دیماه و حداقل در فصل تابستان به وقوع پیوسته است.تغییرات دمایی شبانه روز نیز در این منطقه شدید است و زمستانهای سرد و خشک و تابستانهای بسیار گرم و خشک از دیگر ویژگی های اقلیمی منطقه محسوب می شود.با توجه به اقلیم و موقعیت جغرافیایی منطقه، هیچ گونه رودخانه دائمی در این پارک ملی وجود ندارد و تنها در زمان بارندگی های شدید، رودخانه های فصلی و موقتی منطقه آبدار می شوند.مهمترین منابع تامین کننده نیاز آبی حیات وحش شامل چشمه ها و سنگ آبهاست و منبع اصلی تامین آب مورد نیاز گونه های کوهزی ارتفاعات سیاهکوه به ویژه کل و بز نیز سنگ آبها هستند.در یک نگاه کلی کمبود منابع آبی در پارک ملی سیاهکوه مشهود است اما از جمله منابع آبی این منطقه می توان به چشمه قاسم وزیر، چشمه یارعلی، چشمه خلق، دو گنبد، چاه ریزاب خرما، سبزه چاه، قناتوک، ریزآب صالحی، ریزآب معراجی و چشمه تیهو اشاره کرد.ساخت آب انبار در سیاهکوه توسط محیط زیست یزدالبته طی سالهای اخیر تعدادی آب انبار توسط اداره کل محیط زیست استا یزد در منطقه احداث شده که در خشکسالی ها نقش بسیار مهمی در ماندگاری حیات وحش در منطقه ایفا کرده اند که از جمله این آب انبارها می توان به آب انبار لای معدن، ریزاب خرما، چهل تغار، قاسم وزیر و آب انبار حوض ابریشم اشاره کرد.پارک ملی سیاهکوه در ناحیه رویشی ایران و تورانی واقع شده است و حضور و انتشار نباتات و گونه های مختلف گیاهی در جای جای منطقه، وجود دو زیرناحیه رویشی استپی را تایید می کند.


معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان یزد در مورد پوشش گیاهی این منطقه اظهار داشت: به طور کلی تاکنون ۴۷ گونه گیاهی در پارک ملی سیاهکوه شناسایی شده است که چهار گونه آن دارای ارزش حفاظتی است.حسین اکبری افزود: علاوه بر آن دو گونه نیز به لحاظ دارا بودن ارزشهای اکولوژیک حائز اهمیت است.وی ادامه داد: رویشگاه های طبیعی منطقه شامل انواعی از تیپ های گیاهی است که از آن جمله می توان به تیپ درمنه – قیچ، تیپ قیچ، تیپ پرند، تیپ رمس، تیپ رمس – قیچ، تیپ جفنه – درمنه، تیپ گز، تیپ تاغ، تیپ کسیدان و تیپ بادام کوهی اشاره کرد.پارک ملی سیاه کوه؛ بلامعارض ترین مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیستاکبری در مورد حیات و حش و زیستگاه های جانوری سیاهکوه نیز اظهار داشت: پارک ملی سیاهکوه یکی از بلامعارض ترین مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست در حوزه استان یزد است.


وی ادامه داد: این منطقه از نظر تراکم پوشش گیاهی شرایط مطلوبی برای زیست جانوران حاشیه کویر دارد ضمن اینکه به علت بعد مسافت تا اماکن مسکونی و عدم تعدد راه های ارتباطی، از دستبرد شکارچیان و اشکال مختلف توسعه مصون مانده است به طوریکه وجود حداقل تعارضات انسانی از مهمترین امتیازات بارز و برجسته منطقه سیاهکوه است که دستیابی به اهداف حفاظتی و اجرای برنامه های مدیریتی را آسانتر می کند.یکپارچکی زیستگاه ها و ناچیز بودن تعارضات انسان ساخت در منطقه حفاظت شده پارک ملی سیاهکوه، این منطقه را از نظر حفظ، نگهداری و احیای جمعیت گونه های کاریزمای حیات وحش ممتاز کرده است به گونه ای که ارتفاعات سیاهکوه از مطلوبترین زیستگاه های کل و بز استان یزد است و اشکال تپه ماهوری و وجود دره های متعدد نیز جمعیت های مناسبی از قوچ و میش را در خود جای داده است.


جبیر از دیگر گونه های برجسته پارک ملی سیاه کوه به شمار می رود که دامنه انتشار این گونه در عرصه های دشتی شرق پارک ملی و امتداد آن در منطقه حفاظت شده سیاه کوه گسترده شده و جمعیت این گونه روند رو به رشدی به خود گرفته است.اکبری در مورد وجود یوزپلنگ در این منطقه نیز اظهار داشت: امنیت حاکم بر منطقه ظرف چند سال گذشته و احیای جمعیت علفخواران، موجب گرایش مجدد گونه های چتر نظیر یوزپلنگ به عرصه های دشتی و تپه ماهوری شده است.وی عنوان کرد: به طور کلی در منطقه حفاظت شده و پارک ملی سیاهکوه ۱۹ گونه پستاندار شناسایی شده است که از این تعداد هشت گونه به عنوان اولویتهای حفاظتی مطرح شده اند اما در میان آنها یوزپلنگ، کاراکال و شاه روباه دارای اهمیت بیشتری هستند.۱۹ گونه پستاندار در سیاهکوه شناسایی شداکبری یادآور شد: بز کوهی، قوچ و میش، جبیر، گرگ، شغال، روباه معمولی، شاه روباه، پلنگ ایرانی، یوزپلنگ آسیایی، کاراکال، کفتار، خرگوش، تشی، خارپشت ایرانی، هامستر خاکستری، موش خانگی، دوپای کوچک، پامسواکی بزرگ و روباه شنی از جمله پستانداران موجود در منطقه سیاه کوه هستند.


وی پرندگان این منطقه را نیز شامل زاغ بور، باقرقره شکم سیاه، باقرقره گندمی، هوبره، چکاوک بیابانی، تیهو و کبک برشمرد.اکبری اظهار داشت: امنیت حاکم بر منطقه و نیز ناچیز بودن تعارضات انسانی موجب زادآوری این گونه های ارزشمند در منطقه شده و علاوه بر آن تولید مثل هوبره در حاشیه ارتفاعات سیاهکوه و قاسم وزیر نیز حائز اهمیت و توجه است.وی افزود: تاکنون ۳۴ گونه پرنده در پارک ملی سیاهکوه شناسایی شده اما پرندگان مهاجری از راسته شاهین سانان و نیز پرندگان کنار ابزی در منطقه دیده شده اند که هنوز رسما شناسایی و گزارش نشده اند.۳۴ گونه پرنده در سیاهکوه شناسایی شده که ۱۱ گونه واجد ارزشهای حفاظتی استاکبری یادآور شد: در بین ۳۴ گونه پرنده که در منطقه سیاهکوه شناسایی شده اند، ۱۱ گونه واجد ارزشهای حفاظتی هستند که در میان آنها عقاب شاهی، بالابان، شاهین، بحری و هوبره بر اساس قوانین جمهوری در معرض خطر انقراض قرار دارند و از اهمیت بالایی برخوردار هستند.



منطقه سیاه کوه نیز همانند پناهگاه نایبندان و منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران از ویژگی های منحصر بفردی برخوردار است که می توان از آن در بخش گردشگری نیز به بهترین نحو استفاده کرد.در گزارش های بعدی مناطق حفاظت شده کوه بافق، پناهگاه حیات وحش بورویئه خاتم و پناهگاه حیات وحش دره انجیر معرفی خواهند شد.