کلیه ها اندام هایی اصلی و حیاتی در حیوانات و انسان هستند و نقش آنها تصفیه مواد زاید و بازگرداندن مواد مفید آن به خون است. اختلالات و بیماری های کلیوی آسیب های جدی ای به سلامتی پرنده می زند و متأسفانه این بیماری ها در پرندگان خانگی نسبتأ شایع است و یکی از مشکلات رایج در پرندگان مسن به حساب می رود. اما بیشتر در پرندگانی که در باغ وحش نگه داری می شوند دیده می شود. در طبیعت این بیماریها در پرندگانی شیوع بیشتری دارند که طعمۀ دیگر حیوانات هستند.


این بیماری ها عمومأ به دو شکل حاد و مزمن دیده می شوند. در حالت مزمن شروع بیماری بسیار آهسته است ولی در شکل حاد بیماری خیلی سریع و شدید خود را نشان می دهد.


علت عمده این بیماری ها تغذیه نامناسب و عدم تعادل غذایی است. اما عوامل بسیار دیگری در ابتلای پرنده به انواع این بیماریها دخیلند و از آن جمله عفونت های ویروسی هستند. ویروسهای مختلفی می توانند به طور موقت یا دائمی به کلیه پرنده آسیب بزنند که از جمله آنها پلیماویروس(polyomavirus) است.به خصوص در طوطی های جوان دستی. آدنوویروس()،هرپس ویروس (Herpesvirus) وویروس ابله (Poxvirus ) نیز از دیگر ویروس های درگیر کننده کلیه ها هستند.


باکتری ها هم باعث مشکلات کلیوی می شوند. عفونت های باکتریایی که کلیه را در گیر می کنند بیشتر به عنوان عفونت ثانویه هستند یا در مواقعی که ارگان دیگری از بدن پرنده در گیر است، این عوامل عفونی از طریق جریان گردش خون و یا دستگاه ادراری به کلیه ها می رسند.
پسیتاکوز(psittacosis) عفونت کشنده ای است که باعث آسیب به اندام های مختلفی از جمله کلیه و مجرای ادراری می شود.
از عفونت های قارچی می توان به آسپرژیلوس اشاره کرد که علت بیشتر عفونت های کلیوی قارچی در پرندگان است اما در کل این شکل بیماری نادر است.


مسمومیت از دیگر عوامل ایجاد اختلال کلیوی است. دو علت شایع مسمومیت کلیوی پرندگان میزان بالای ویتامین D و واکنش های مربوط به آنتی بیوتیک های خانواده آمینو گلیکوزیدها است (مانند جنتامایسین واسترپتومایسین). وقتی میزان ویتامین ۳D در بدن پرنده بالا رود،به احشا رفته و خصوصأ کلیه را تحت تأثیر قرار می دهد.طوطی هایی که در مرحله آشیانه سازی هستند بیشتر در معرض اختلالات ناشی از ویتامین D3هستند. از علائم این نوع اختلال پر ادراری، پر نوشی، کم اشتهایی و کاهش وزن است.


فلزات سنگین شامل روی، سرب،کادمیوم و جیوه هم می توانند باعث آسیب به کلیه ها شوند. زیاد خوردن نمک نیز عامل دیگری است که گاه رخ می دهد. همچنین افزایش بیش از حد مقدار کلسیم و فسفر، مسمومیت با سموم ارگانو فسفره، کاربامات و یا آفت کش های ارگانو کلره و خوردن بعضی از انواع گیاهان نیز باعث مسمومیت و آسیب به کلیه ها می شود.


تومورهای کلیه در انواعی از طوطی های هلندی شایع است. این تومورها باعث فشار به اندام های اطراف و اعصاب می شوند. اگر این فشار بر اعصابی باشد که به پاها می روند ممکن است باعث ضعف، سختی در حرکت و ناتوانی در ایستادن پرنده شود.


کمبود ویتامین A نیز کلیه ها را تحت تاثیر قرار می دهد که این حالت بیشتر به دلیل فقر غذایی پرنده از مواد محتوی ویتامین A رخ می دهد که عمومأ پرندگانی هستند که فقط غذای دانه ای دریافت می کنند و از انواع میوه جات و سبزیجات و پلت تغذیه نمی کنند.ممکن است در این حالت بدن قادر به جذب تمام ویتامین A ی مصرفی نباشد و آن را از طریق موکوس سلول های پوششی میزراه دفع کند. در این صورت ممکن است هیدرونفروزیس و یا نارسایی کلیوی آنوریک رخ می دهد.


وجود مقدار زیاد پروتئین در بدن باعث بروزبیماری نقرس در پرندگان می شود. در این حالت اوریک اسید تصفیه نشده و در مفاصل و بافت های اطراف آن رسوب می کند. بسیاری از های غذایی باعث ابتلای پرنده ها به این بیماری می شود اما به عنوان عاملی اثبات شده در نظر گرفته نمی شود. در تحقیقی جوجه هایی که استعداد ژنتیکی ابتلا به نقرس داشتند را با ی که شامل ۸۰-۷۰ درصد پروتئین بود تغذیه کردند ولی این بیماری در آنها دیده نشد. با وجود اینکه این تئوری سالهاست به عنوان نقرس مطرح است اما علم هنوز آن را تأیید نکرده است.


انسدادها هم موجب آسیب کلیه میشوند. انسداد لوله ادراری مثلأ زمانی که سنگ مثانه وجود دارد و یا یک تخم بزرگ تر از حد معمول وجود دارد ممکن است باعث آسیب به کلیه شود. در این حالت پرنده کمتر ادرار می کند چون درد دارد و شاید در ادرارش خون دیده شود. همچنین ممکن است ایجاد نقرس نیز بکند چون کلیه بیمار نمی تواند اوریک اسید را تصفیه کند، وممکن است در مفاصل یاتوبول های ریز کلیه رسوب کند.

جراحات، آسیب دیگر ارگانهای داخلی، بیماری های متابولیک و انگل ها از دیگر عوامل ابتلای پرندگان به انواع بیماری های کلیوی هستند.

بر حسب اختلال رخ داده، نشانه های بیماری متفاوت است، اما افسردگی و بی حالی ، پف کردن پرها، ضعف، افزایش یا کاهش مصرف آب، مدفوع اسهالی، کاهش وزن، تکرر ادرار، تغییر رنگ ادرار، تغییرات شیمیایی ادرار، کاهش اشتها و دهیدراسیون از معمول ترین علائم بیماری های کلیوی پرندگان هستند.وجود خون در ادرار می تواند نشانه آسیب کلیه یا خون ریزی داخلی در قسمت های پایینی دستگاه گوارش و یا مسمومیت با سرب باشد.


در صورت حاد بودن بیماری ( مثلأ در زمان مسمومیت ها ) نشانه های بیماری به طور ناگهانی اتفاق می افتد و می تواند بسیار جدی هم باشد اما اگر بیماری مزمن باشد بسیار آهسته خود را نشان می دهد و گاهی با نشانه های غیر اختصاصی همراه است، مثلأ پرنده فقط عملکردی به خوبی قبل نخواهد داشت.


اینکه بیماری حاد باشد یا مزمن مربوط به منشاُ آن و سن پرنده است. بسته به منشاُ بیماری پرنده پرنوشی و ادرار آبکی دارد، شکم بزرگ می شود، توانایی پرواز را از دست می دهد و یا ممکن است استفراغ و یبوست داشته باشد. اگرنقرس هم وجود داشته باشد لنگش ، تورم و قرمزی مفاصل نیز دیده می شود.


تشخیص اولیه دامپزشک بر اساس نتایج معاینات فیزیکی و گرفتن تاریخچه کامل است وسپس آزمایش خون( CBC)، آزمایشات شیمیایی خون( شامل الکترولیت ها، توتال پروتئین، آلبومین، اوریک اسید، BUN، کراتینین) و تجزیه ادرار به تأیید تشخیص کمک می کند. اما شاید رادیوگراف ، سوآب کلوآک، اندوسکوپی، اولتراسوند و حتی نمونه برداری از کلیه هم احتیاج شود.


و اما درمانی که بیشترین کاربرد را دارد تنظیم غذایی پرنده است. هایی که غنی از کربو هیدرات هستند ولی پروتئین و کلسیم کمی دارند تأثیر چشمگیری در درمان پرنده مبتلا دارند. البته بعضی گونه های پرندگان تمایل به غذاهایی با پروتئین بالا دارند. در این موارد می توان از های موقت استفاده کرد.


بهترین ،گیاهان و سبزیجات و میوه های اورگانیک است که حاوی مواد غذایی مفیدی از جمله ویتامین های A,B,C,E, بروملاین و کوئرکتین هستند . این مواد باعث تسریع در سرعت بهبودی، افزایش سطح ایمنی بدن پرنده و کمک به متابولیسم مواد می شوند. کوئرکتین ترکیبی ضد التهاب است که موجب کاهش تولید اوریک اسید می شود و به طور طبیعی در سیب، انگور، هندوانه و انواعی از سبزی ها وجود دارد.برو ملایین ضد التهاب دیگری است که در آناناس وجود دارد. کرفس و جعفری از جمله سبزیجاتی هستند که موجب کاهش سطح اوریک اسید می شوند. گیاه گزنه نیز باعث افزایش دفع اوریک اسید شده و در نتیجه در درمان نقرس مؤثر است.


دقت کنید که آب تمیز و تصفیه شده نیز به مقدار زیاد باید همیشه در دسترس پرنده باشد.

برای درمان حمایتی در این بیماری ها از مایع درمانی و feeding tube استفاده می شود. آنتی بیوتیک درمانی هم در مواردی که منشأ بیماری عفونت باکتریایی باشد و یا این عفونت به صورت ثانویه رخ داده باشد، انجام می شود. بهتر است آزمایش خون به صورت دوره ای انجام شود تا پاسخ به درمان تحت نظر باشد.


لینک : بیماری کلیوی در پرندگان مثل قناری و سهره چیست | 6019