استرس و سلامت ماهی



استرس در زندگی تمامی موجودات زنده وجود دارد ونیرویی است که امکان تغییر و سازگاری را بوجود می آورد. مقدار کم استرس می تواند بی ضرر و یا حتی مفید باشد اما درجات بالای استرس یا دوره های طولانی استرس می تواند مشکلات سلامتی شدیدی ایجاد کند . افراد زیادی از وجود استرس در زندگی اشان آگاه هستند و همانطور که علل این استرس را میدانند ، راههای درمان آنرا نیز میدانند. بهرحال ، استرسی که ماهی را تحت تاثیر قرار می دهد متفاوت و بسیار گسترده تر است. طبیعت نگه داری گونه های آبزیان در محیطی محدود استرس فراوانی برای ماهی ایجاد می کند که بسیار خاص است . برای نگه داری یک آکواریوم سالم شما باید بدانید که چه عواملی باعث ایجاد استرس می شوند . همانطور که باید بدانید چگونه از آنها جلیوگیری کنید . درجات بالای استرس ریشۀ بسیاری از مشکلات سلامتی ماهی های آکواریومی است و در این مقاله ما به شما کمک می کنیم که دلیل این استرس را شناسایی کنید و پیشنهاداتی برای درمان آن میدهیم.

استرس چیست؟

استرس هر شرایطی است که باعث ناراحتی فیزیکی یا فکری می شود که باعث آزاد شدن هورمون های مرتبط با استرس شده یا باعث پاسخ های فیزیولوژیکی خاصی میشود. بعنوان مثال اتفاقات استرس زا باعث بالارفتن ضربان قلب، فشار خون ، افزایش قندخون و آزاد شدن کورتیزول می شود. استرس می تواند فیزیکی ، روحی یا محیطی باشد . استرس می تواند کوتاه و ناگهانی ویا بلند مدت و مزمن باشد. استرس های ملایم و کوتاه مدت خطرات کمی برای سلامتی دارند اما استرس های بلندمدن و شدید باعث بسیاری از بیماریها و مرگ و میر در آکواریوم است .

تاثیرات استرس بر سلامتی ماهی

استرس کوتاه مدت باعث بالا رفتن ضربان قلب، فشار خون و تنفس می شود. ماهی هم همانطوری عکس العمل نشان میدهد که ما موقع مبارزه یا پرواز نشان می دهیم . ماهی فقط برای مدت کوتاهی می تواند این تغییر را تحمل کند ، بعد یا با آن متطبق می شود و یا استرس حالت مزمن پیدا می کند . استرس باعث آزاد شدن هورمون کلسترول میشود که مسئول بسیاری از آثار منفی سلامتی، مرتبط با استرس می باشد. به اضافۀ اینکه استرس اثرات منفی بر روی رشد، تولید مثل و هضم می گذارد باعث کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن برای مقابلۀ موثر و کامل است . این توانایی پایین سیستم ایمنی به انگل ها، باکتریها و قارچها اجازه می دهد که بر روی ماهی دارای استرس اثر گذاشته و باعث بیماری و مرگ شوند.

دلیل استرس

عوامل استرس زای زیادی وجود دارد اما دلایلی که عموماً شایع هستند عبارتند از:
1-افزایش آمونیاک
2-افزایش نیترات
3-درجه نامناسب PH
4-نوسانات دما
5-شوری نامناسب
6-درجۀ پایین اکسیژن
7- آزار واذیت سایر ماهی ها
8- کمبود جای مخفی شدن
9- اندازه نامناسب تانک
10-پر بودن بیش از اندازه تانک
11-داروها و درمانهای آبی
12-تغذیه نامناسب
13-اختلالات سیستم تانک
14-آزار و اذیت های حمل و نقل
15- تعداد کم ماهی ها جهت مراوده




افزایش آمونیاک ، نیترات و نیتریت با افزایش استرس ماهی باعث کاهش سطح سلامتی می شوند .درجات بالا میتواند استرس شدید ایجاد کند در حالیکه افزایش آرام درجات می تواند باعث استرس مزمن شود . تغییرات ناگهانی مقادیر PH باعث اسرتس حاد و افزایش یا کاهش ممتد مقادیر PH می تواند باعث استرس مزمن شود. بسیاری از ماهی ها خودشان را با تغییرات طولانی مدت وفق می دهند ولی محدودیتی برای این توانایی وجود دارد. تغییرات PH ، 5/1 برابر بالاتر یا پایین تر از حد نرمال در طول زمان اثرات منفی برجای گذاشته و هرگز نباید قابل قبول تصور شود.

نوسانات دما از غیر قابل قبول ترین استرس زاها برای ماهی هاست . بیشتر ماهیان گرمسیری آب شیرین یا آب شور تغییرات دما را خیلی خوب تحمل نمی کنند. بسیاری از تانکها که به طور اصولی جمع آوری نشده اند در طول 24 ساعت بدلیل گرمای اتاق، نور و تجهیزات دچار بالا رفتن دما از سطح مناسب می شوند. نوسانات روزانه دما اعم از بالارفتن یا پایین آمدن باعث ایجاد استرس مزمن برای ماهیان ساکن تانک می شود .
ماهی های وحشی در درجۀ کاملا مشخصی از شوری زندگی می کنند. بدن آنها به سختی کار می کند تا حالت تعادل اسمزی بین بدنشان و محیط اطراف را حفظ کند . اگر درجه شوری محیط زندگی اشان به اندازه مشخص مورد نیاز آنها نباشد، بدنشان برای حفظ تعادل اسمزی باید سختتر کار کند که این مسئله باعث ایجاد استرس مزمن می شود.

اگر میزان درجه اکسیژن کمتر از حد مجاز باشد باعث می شود که ماهی سریعتر از حد مطلوب تنفس کند که این مسئله باعث ایجاد استرس برای ماهی می شود . واضح است که درجه بسیار پایین اکسیژن باعث استرس کوتاه مدت شدید و در نتیجه مرگ خواهد شد.

آزار و اذیت سایر ماهی ها و کمبود جا برای پنهان شدن دو مشکل همزمان هستند. باید 2 مکان مناسب مخفی شدن بریا هر ماهی در تانک وجود داشته باشد در غیر اینصورت ماهی خواهید داشت که مورد آزار قرار میگیرد و استرس دارد. بیاد داشته باشید این ماهی ها برخلاف محیط طبیعی زندگی اشان محدود هستند و نمی توانند از دست متجاوزان فرار کنند. رفتارهای تهاجمی در بسیاری از تانکها مسئله مهمی است که منجر به بسیاری از صدمات، عفونتها و مرگ می شود.

پربودن بیش از اندازه تانک مشکل عمومی است که باعث ایجاد بسیاری از عوامل استرس زای ذکر شده در بالا اعم از آلودگی آب، کمبود اکسیژن و آزار و اذیت می شود . تانکتان را بیش از اندازه پر نکنید. اگر می خواهید به ماهی اتان استرس وارد کنید تعداد زیادی را در یک تانک نگهداری کنید، حتماً اتفاق می افتد.

اگر بعنوان درمان بیماری یا بهبود آب چیزی به آب تانکتان اضافه می کنید بدانید که اینکار می تواند برای ماهی ها استرس زا باشد. سعی کنید که از درمانهای آبی تا حد امکان اجتناب کرده و همیشه از تانک قرنطینه یا تانک بیمارستانی استفاده کنید. مس درمان عالی ای برای خارش یا مخملک (VELVET ) است اما می تواند برای ماهی استرس زا و سمی باشد . البته استفاده از آن بسیار بهتر است تا اجازه دهیم ماهی از مخملک (VELVET ) بمیرد ولی نباید هرگز از آن در تانکی با ماهی های سالم استفاده کرد.

تغذیه نامناسب نیز عامل استرس زایی است که عموماً مورد بی توجهی قرار میگیرد.بسیاری از ماهی ها می توانند با حداقل مواد غذایی قدیمی یا پسمانده زنده بمانند ، اما این تغذیۀ ضعیف باعث ایجاد استرس مزمن می شود . انواع مختلفی از غذاهای آماده خشک یا فریز شده یا غذاهای تازه و مخصوصاً غذاهایی که برای گونه های خاصی از ماهی ها طراحی شده اند نیاز است تا از استرس غذایی برای ماهی جلوگیری کند.

ایجاد مزاحمت با ضربه زدن به تانک یا تغییر دکراسیون تانک را برای جلوگیری از استرس ماهی ها باید به حداقل رساند.

احتمالاً هیچ چیزی به اندازۀ انتقال ماهی از حیات وحش یا حوضچه های آبزی پروری ، از طریق عمده فروشان ، به تانک شما باعث استرس نمی شود. فقط درطی چند روز ماهی اسیر میشود ، بسته مندی ، منتقل ، دسته بندی، مجدداً بسته بندی مشود و از میان اسیرکنندگان ، صادرکننده ، وارد کننده، عمده فروش و خرده فروش می گذرد تا به تانک شما برسد . در طی این پروسه آنها ممکن است با تغییرات شدید دما ، آمونیاک، PH و درجه شوری ، غذایی نامناسب و درمانهای مختلف مواجه شوند. آنها معمولا غذایی نمی خورند و در حالتی بسیار استرس زده به تانک شما میرسند.اگر با آنها بطور مناسبی رفتار نشود و در یک محیط مناسب قرار نگیرند استرس آنها ادامه پیدا کرده ، مریض شده و میمیرند. اینکه این دلیل در آخر عنوان شده به دلیل بی اهمیتی آن نیست بلکه بخاطر این است که بیشتر مورد توجه قرار گیرد . شما باید عوامل استرس را بشناسید و اینکه چگونه آنها را از بین ببرید زیرا ماهی که وارد تانک شما می شود قبلا تمام استرس های ذکر شده در بالا را تحمل کرده. واقعیت تلخ اینست که بیشترین میزان مرگ و میر ماهی ها در زمان ورودشان به تانک جدید اتفاق می افتد و تنها باشناخت عوامل استرس زا و شناخت تاثیرات آن بر ماهی می توان از این اتفاق جلوگیری کرد .

چگونه استرس را از بین ببرید؟

با وجودیکه از بین بردن تمام استرس ها ممکن نیست ، خوشبختانه ما می توانیم علل بسیاری از عوامل استرس را کمتر و یا از آنها جلوگیری کنیم. استرس های حاد بیشتر مشهود بوده و نیازمند رسیدگی فوری هستند . استرس مزمن ممعمولا قابل مشاهده نیست . ممکن است هفته ها یا ماه ها طول بکشد تا گسترش یابد . ممکن است ماهی شما سالم به نظر برسد تا اینکه یک روز مریض می شود و میمیرد و چند هفته بعد یکی دیگر و به همین طریق ادامه پیدا میکند.

اگر ماهی هایتان در حال مریض شدن و مردن هستند احتمالا منبعی از استرس وجود دارد که نیازمند شناسایی و رفع شدن است . یکی دیگر از دلایل اصلی ایجاد استرس ، اضافه کردم ماهی جدید به آکواریومتان است . فقط از منابع مشهور و قابل اعتماد خرید کنید که ماهی ها را با احتیاط و بگونه ای انسانی جابجا می کنند. به آرامی ماهی را به آب آکواریوم عادت دهید ، از تانک قرنطینه استفاده کنید و مطمئن شوید که ماهی به اندازه کافی غذا در اختیار دارد. زمان بیشتر ی برای توجه به ماهی جدید اختصاص دهید و محتاط باشید. کمی وقت صرف کردن می تواند تفاوت بزرگی در زمان شکسته شدن چرخه استرس ایجاد کند و ماهی شما را سالم و عاری از بیمارس سازد.

استرس یکی از مهمترین عوامل در سلامتی ماهی است . تنها با فهمیدن تاثیرات استرس بر ماهی و شناسایی و جلوگیری از آن می توانیم این مشکل را محدود کنیم. بعنوان صاحب آکواریوم ما مسئول سلامت و رفاه تمام ماهی های آکواریوممان هستیم . تهیه بهترین شرایط آب ، غذا و تجهیزات. ماهی جدید را با احتیاط به تانک معرفی کنید و همیشه از تانک قرنطینه استفاده کنید . اگر سخت کار کنیم که استرس ماهی هایمان را کاهش دهیم تقریباً می توانیم بیماری و مشکلات سلامتی را در آکواریوممان محدود کنیم.


منبع:Aquarium Fish: Tropical Freshwater Fish and Saltwater Fish for Home Aquariums
مترجم : ZKARIMI